Γράφει ο Πέτρος Κόκκαλης Ευρωβουλευτής ΣΥΡΙΖΑ Π.Σ
Σε περιβάλλον καλπάζουσας κλιματικής κρίσης, το διαχρονικό προοδευτικό αίτημα για πραγματική διοικητική αποκέντρωση λαμβάνει το χαρακτήρα του κατεπείγοντος, δεδομένου του κρίσιμου ρόλου που επιφυλάσσει στους δήμους και τις περιφέρειες η ευρωπαϊκή στρατηγική για την Πράσινη Μετάβαση. Μία επανάσταση, που θα αποτύχει αν δεν είναι προσαρμοσμένη στις ιδιαιτερότητες κάθε περιοχής και αν δεν είναι δίκαια, δηλαδή συμμετοχική και συμπεριληπτική.
Στη νέα έκθεση της υπηρεσίας Κλιματικής Αλλαγής της ΕΕ (Copernicus) τα οκτώ τελευταία χρόνια έχουν καταγραφεί ως τα οκτώ θερμότερα σε σχέση με την περίοδο αναφοράς. Σύμφωνα με την ίδια έκθεση, το 2022 ήταν ένα έτος ακραίων κλιματικών φαινομένων με εκτεταμένες πλημμύρες και καύσωνες ρεκόρ στην Ευρώπη. Δυστυχώς το μόνο βέβαιο είναι ότι θα είναι τα ψυχρότερα των δεκαετιών που έρχονται.
Παράλληλα, η τελευταία έκθεση του IPCC Κλιματική αλλαγή 2022: Μετριασμός της κλιματικής αλλαγής καταγράφει μία αύξηση της θερμοκρασίας πάνω από τον 1,5οC δημιουργώντας ακραία επιβάρυνση στις υποδομές, αλλά και την οικονομία με το κόστος για τις τελευταίες 4 δεκαετίες να ανέρχεται στα 500 δισεκατομμύρια ευρώ. Το μέλλον αναμένεται σφοδρότερο καθώς μόνο για την Ελλάδα η Τράπεζα της Ελλάδας υπολογίζει τις οικονομικές απώλειες στα 700 δισεκατομμύρια ευρώ μέχρι το τέλος του σκληρού 21ου αιώνα.
Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία, σε συνέχεια της Συμφωνίας του Παρισιού, αποτελεί τον δρόμο προς έναν ασφαλή και δίκαιο κόσμο, μέσα από ένα πολύ μεγάλο φάσμα ριζοσπαστικών δράσεων. (εικ.1), συνοδευόμενη παράλληλα από χρηματοδότησή ύψους €1 τρισεκατομμυρίου ευρώ (επενδυτικό σχέδιο της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας) μέσα στην επόμενη δεκαετία. Αυτή η επένδυση στην ανθεκτικότητα ωχριά μπροστά στο κόστος αδράνειας.
Σύμφωνα με τον Γ.Γ. του ΟΗΕ, António Guterres, «Η μάχη για την κλιματική αλλαγή θα κερδηθεί ή θα χαθεί στις πόλεις», αφού είναι εκείνες που καλούνται να υλοποιήσουν τις πράσινες πολιτικές και στρατηγικές μετριασμού και προσαρμογής για την ενέργεια, τις μεταφορές, τα κτίρια, ακόμη και τη βιομηχανία και τη γεωργία. Στην ΕΕ σχεδόν τα τρία τέταρτα του πληθυσμού της (325.000.000 κάτοικοι), ζουν σε αστικές περιοχές, με σχεδόν το 40% να κατοικεί αποκλειστικά σε πόλεις, ένα ποσοστό που αναμένεται να ξεπεράσει το 80% έως το 2050.
Η δράση για την κλιματική αλλαγή απαιτεί άμεσο και ριζικό μετασχηματισμό. Τα περιθώρια για την επίτευξη της αναγκαίας πράσινης μετάβασης, στενεύουν και η επιστημονική κοινότητα προειδοποιεί ότι η ανοδική πορεία των εκπομπών των αερίων του θερμοκηπίου πρέπει να σταματήσει έως το 2025 ενώ σύμφωνα με τον ΟΗΕ τη δεκαετία 2020-2030 οι εκπομπές πρέπει να μειώνονται κάθε έτος κατά 7,6%, λίγο περισσότερο δηλαδή από όσο μειώθηκαν κατά τη διάρκεια του λοκντάουν της πανδημίας.
Σε αυτή την κατεύθυνση, 80.000 πόλεις της ΕΕ καλούνται να αναπτύξουν σχέδια για την υλοποίησή της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας σε τοπικό επίπεδο, για την επιτάχυνση της μετάβασης σε όλους τους τομείς και τη δημιουργία μιας σταθερής πορείας προς μία ασφαλή κοινωνία με βιώσιμη ανάπτυξη, δίχως αποκλεισμούς.
Η λύση βρίσκεται στην Νέα Αστική Ατζέντα των Ηνωμένων Εθνών με την εφαρμογή της βιώσιμης αστικής ανάπτυξης και την εφαρμογή των Στόχων Βιώσιμης Ανάπτυξης (ΣΒΑ), αλλά και την εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας σε τοπικό επίπεδο (Local Green Deals).
Αν θέλουμε να μην μείνει κανείς πίσω είναι απαραίτητο να έχουν όλοι θέση στο τραπέζι σχεδιασμού του μέλλοντος.
Τίποτα όμως δεν μπορεί να γίνει δίχως τη συμμετοχή των πολιτών και των κοινωνικών οικοσυστημάτων σε όλα τα επίπεδα. Είναι κάτι που το γνωρίζει καλά η ΕΕ. Για αυτό το λόγο δίνει τόση σημασία στη διαβούλευση, στην ενημέρωση και στη συμμετοχή των πολιτών σε όλα τα επίπεδα αποφάσεων και υλοποίησης. Αν θέλουμε να μην μείνει κανείς πίσω είναι απαραίτητο να έχουν όλοι θέση στο τραπέζι σχεδιασμού του κοινού μας μέλλοντος.
Σε ό,τι μας αφορά, οι Ελληνικές πόλεις, βρίσκονται σήμερα αντιμέτωπες με όλες τις προκλήσεις της κλιματικής κρίσης. Η τοπική αυτοδιοίκηση, ως έχει, δεν διαθέτει τις κατάλληλες δομές και την τεχνογνωσία ώστε να ανταπεξέλθει στον μετασχηματισμό που καλείται να υλοποιήσει.
Θα είναι οι δήμοι εκείνοι που θα πρέπει να κινητοποιήσουν δυνάμεις και να αξιοποιήσουν κονδύλια για να προστατεύσουν τις γειτονιές από τα φαινόμενα αστικής θερμικής νησίδας σε συνθήκες καύσωνα, από πλημμύρες σε συνθήκες ακραίων βροχοπτώσεων.
Θα είναι οι δήμοι εκείνοι που θα πρέπει να δημιουργήσουν ενεργειακές κοινότητες για να παρέχουν κοινωνικές υπηρεσίες ενέργειας σε όσους αντιμετωπίζουν ακραία ενεργειακή φτώχεια.
Θα είναι οι δήμοι εκείνοι που θα πρέπει να αναβαθμίσουν ενεργειακά τα δημόσια κτίρια και να εφαρμόσουν σχέδια δημόσιας αστικής κινητικότητας χαμηλού άνθρακα.
Με το Γραφείο μου, αποφασίσαμε να χρησιμοποιήσουμε την υποχρέωση που έχουν οι ευρωβουλευτές για την πραγματοποίηση ενημερωτικών επισκέψεων στις Βρυξέλλες και να προσκαλέσουμε μέλη της τοπικής αυτοδιοίκησης, με σκοπό την ενημέρωση για την εφαρμογή της Πράσινης συμφωνίας σε τοπικό επίπεδο. Θέλουμε να πιστεύουμε πως πέρα από την επιμόρφωση, οι δράσεις αυτές συμβάλλουν στον εντοπισμό εκείνων των απαραίτητων βημάτων σε επίπεδο οργάνωσης και θεσμών, αλλά και διασύνδεσης των πόλεων με την Ευρωπαϊκή Αστική Πολιτική, όπως διαμορφώνεται με ραγδαίους ρυθμούς.
Μετά το πέρας της πανδημίας έχουν πραγματοποιηθεί ήδη πέντε τέτοιες ενημερωτικές επισκέψεις με 96 εκπροσώπους της τοπικής αυτοδιοίκησης από τις Περιφέρειες του Ιονίου, του βόρειου και νότιου Αιγαίου, της Κρήτης, της Μακεδονίας, της Πελοποννήσου, της Δυτικής Ελλάδας και της Ηπείρου. Μέχρι το τέλος του χρόνου θα πραγματοποιηθούν και οι επισκέψεις με στελέχη από τις περιφέρειες της Αττικής, της Θεσσαλίας και της Στερεάς Ελλάδας. Ευχαριστούμε όσους και όσες ανταποκρίθηκαν καθώς και τους βουλευτές και τις βουλεύτριες του ΣΥΡΙΖΑ ΠΣ για τη συγκρότηση των τοπικών αντιπροσωπειών.
Στα πλαίσια αυτών των επισκέψεων οι εκπρόσωποι της τοπικής αυτοδιοίκησης ενημερώθηκαν από στελέχη της ΕΕ αλλά και εμπειρογνώμονες, για την εφαρμογή της Πράσινης Συμφωνίας σε τοπικό επίπεδο, τα διαθέσιμα χρηματοδοτικά εργαλεία για την Πράσινη μετάβαση, τα Περιφερειακά τους προγράμματα και τα τομεακά, αλλά και για άλλες διαθέσιμες ευρωπαϊκές πρωτοβουλίες για την ενέργεια και το κλίμα. Όσοι πέρασαν και θα περάσουν από αυτές τις επισκέψεις, διαμόρφωσαν μία ζωντανή κοινότητα με δίψα για προσφορά, που ζει και ανταλλάσσει γνώση και ιδέες πανελλαδικά μέσω διαδικτύου.
Κατανοούν πρώτοι το αυτονόητο, πως η Αστική Πράσινη Συμφωνία θα λειτουργήσει αναπτυξιακά για τις πόλεις, στο πλαίσιο της στροφής που επιχειρεί συνολικά η ΕΕ για να κάνει την Ευρώπη την πρώτη πράσινη, ασφαλή και ευημερούσα ήπειρο.
Με απλά λόγια η Ευρωπαίκη Πολιτική Συνοχής, δίνει έμφαση σε πέντε πολιτικές προτεραιότητες για μία Ευρώπη:
Έξυπνη, μέσα από την καινοτομία, την ψηφιοποίηση, και τη στήριξη στις μικρές και μεσαίες επιχειρήσεις,
Πράσινη, δίχως ορυκτά καύσιμα, με επένδυση στην ενεργειακή δημοκρατία, τις ΑΠΕ και τη προσαρμογή στην κλιματική αλλαγή,
Συνδεδεμένη, με στρατηγικές μεταφορές και ψηφιακά δίκτυα,
Κοινωνική, με αποτελέσματα στην απασχόληση και την κοινωνική ένταξη, με πολιτικές για την εργασία, την εκπαίδευση, τις δεξιότητες, την συμπερίληψη και την ίση πρόσβαση στην Υγεία.
Και τελικά, μία Ευρώπη πιο κοντά στους πολίτες, στηρίζοντας τοπικές αναπτυξιακές στρατηγικές και βιώσιμη ανάπτυξη σε όλη την ΕΕ.
Στην Ελλάδα υπάρχουν διαθέσιμα σχεδόν 21 δισεκατομμύρια ευρώ (26,20 δις μαζί με την εθνική συμμετοχή) από την Πολιτική Συνοχής (ΕΣΠΑ), τα οποία κατανέμονται σε 13 Περιφερειακά Προγράμματα, 8 Τομεακά καθώς και στο πρόγραμμα Αλιείας, Υδατοκαλλιέργειας και Θάλασσας.
Οι Δήμοι έχουν επίσης πρόσβαση σε ολοκληρωμένα προγράμματα τοπικής ανάπτυξης που βασίζονται στην προσέγγιση LEADER και χρηματοδοτούνται από το Στρατηγικό Σχέδιο της Κοινής Αγροτικής Πολιτικής 2023-2027, για την υλοποίηση δημόσιων υποδομών, πρωτοβουλιών με κοινωνική και περιβαλλοντική διάσταση καθώς επίσης και πολιτικών “Έξυπνων Χωριών”. Δυστυχώς, σε απόλυτη αντίθεση με άλλες ευρωπαϊκές χώρες η Κυβερνηση ΝΔ έχει αποκλείσει την τοπική αυτοδιοίκηση από χρηματοδοτήσεις του Ταμείου Ανάπτυξης και Ανθεκτικότητας.
Είναι σημαντικό ότι τουλάχιστον το 8% του Ευρωπαϊκού Ταμείου Περιφερειακής Ανάπτυξης κάθε Εθνικού προγράμματος προορίζεται για την Βιώσιμη Αστική Ανάπτυξη μέσα από απευθείας διαχείριση από τους ΟΤΑ Α βαθμού. Οι πόροι για την Ελλάδα ανέρχονται σε 1,19 δισεκατομμύρια ευρώ, ενώ ενισχύεται περαιτέρω και με το νέο πρόγραμμα δικτύωσης και ανάπτυξης ικανοτήτων για τις αστικές αρχές, όπως η Ευρωπαϊκή Αστική Πρωτοβουλία (European Urban Initiative) και τα Αστικα Δίκτυα (URBACT, Interreg κλπ).
Σε όλους τους άξονες πολιτικής υπάρχει αντικείμενο για την τοπική αυτοδιοίκηση και η εξειδίκευσή τους δημιουργεί ευκαιρίες για τους δήμους μέσω των Περιφερειακών προγραμμάτων ή ακόμα και των Τομεακών προγραμμάτων. Ωστόσο, μέσω του 5ου στόχου της νέας Πολιτικής Συνοχής, «μια Ευρώπη πιο κοντά στους πολίτες», υποστηρίζονται περαιτέρω οι στρατηγικές ανάπτυξης, υπό την τοπική καθοδήγηση.
Κατανοώντας τη δομή και τη φιλοσοφία της Πολιτικής Συνοχής είναι φανερό ότι απαιτεί έναν ολοκληρωμένο και αποτελεσματικό σχεδιασμό πράγμα που μπορεί να επιτευχθεί με την εφαρμογή της Ευρωπαϊκής Πράσινης Συμφωνίας σε τοπικό επίπεδο (Local Green Deals), μέσα δηλαδή από την καλλιέργεια και τη δημιουργία ζωντανών και ενεργών τοπικών κοινωνικών οικοσυστημάτων με τη συμμετοχή των τοπικών φορέων και των πολιτών.
Απέναντι σε αυτή την ανάγκη, οι 332 Ελληνικοί Δήμοι ενώ έχουν μία σημαντική ευκαιρία λόγω των διαθέσιμων κονδυλίων, έχουν συγχρόνως και μία σημαντική αδυναμία να ανταπεξέλθουν έγκαιρα στις απαιτήσεις των προγραμμάτων, όπως είναι η ωρίμανση των έργων, η εκπόνηση των αναγκαίων μελετών, η προετοιμασία φακέλων υποβολής προτάσεων και τελικά η υλοποίηση και επίβλεψη των έργων. Τα πράγματα γίνονται χειρότερα όταν οι δήμοι δεν διαθέτουν την κατάλληλη διοικητική και διαχειριστική επάρκεια για την ένταξή τους σε συγχρηματοδοτούμενα προγράμματα.
Για να μπορέσει η Τοπική Αυτοδιοίκηση να εκπληρώσει το ρόλο της και να ηγηθεί της προσπάθειας μετάβασης σε μια οικονομία δίχως άνθρακα, απαιτείται τεχνική υποστήριξη, επαρκής χρηματοδότηση, διαρκής ενημέρωση και πραγματική διαβούλευση με τους πολίτες, τους εργαζόμενους, τις επιχειρήσεις και την κοινωνία των πολιτών.
Η επόμενη κυβέρνηση πρέπει να υποστηρίξει και να συμπεριλάβει τους δήμους στον σχεδιασμό και τη δημόσια διαβούλευση, ώστε να μην χαθεί μια ευκαιρία ενηλικίωσης της τοπικής αυτοδιοίκησης, για να αποκτήσουν επιτέλους αποφασιστικό λόγο και ρόλο για το μέλλον του τόπου τους, σε ένα πλαίσιο πραγματικής αποκέντρωσης της εξουσίας, αλλά και συμμετοχής.
Μόνον έτσι θα μπορέσουμε να δημιουργήσουμε καλύτερες, βιώσιμες και ανθεκτικότερες πόλεις, με υψηλή ποιότητα και ένα καλό προσδόκιμο ζωής, με καθαρό νερό, αέρα και περιβάλλον. Η Ευρωπαϊκή Πράσινη Συμφωνία αφορά την κοινωνία, στις πόλεις, όσο και στην ύπαιθρο. Περιγράφει έναν πραγματικό κοινωνικό μετασχηματισμό, με μία οικονομία που δεν ρυπαίνει απειλώντας την επιβίωσή μας στον πλανήτη, ενώ συγχρόνως εξασφαλίζει την πρόσβαση στα δημόσια αγαθά συμπεριλαμβανομένης της ενέργειας.
Η μεγάλη εικόνα μιλάει για μία βιώσιμη και πιο δίκαιη κοινωνία, με μικρότερες ανισότητες και συγκρούσεις, αλλά τίποτα από αυτά δεν πρόκειται να συμβεί, αν η πράσινη μετάβαση δεν φτάσει από τα πεζοδρόμια των πόλεων μέχρι τους αγρούς της υπαίθρου.
Ξεκινάει από τη γειτονιά σου.
