Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης
Ήταν η τελευταία μέρα του Ιουλίου 1919. Τα ρολόγια όλων έδειχναν 3.30 μεσημέρι. Ο ήλιος έκαιγε. Οι Γάλλοι ετοιμάζονταν να φύγουν μαζικά για διακοπές, αλλά οι εργασίες του Συνεδρίου της Ειρήνης στην καρδιά της γαλλικής πρωτεύουσας συνεχίζονταν εντατικά. Οι Θράκες αγωνιούσαν για το μέλλον της πατρίδας τους. Η στάση όμως των μελών της αμερικανικής αντιπροσωπείας, είχε εκνευρίσει τους πάντες. Ο φιλοβουλγαρισμός τους από τον πρόεδρο των ΗΠΑ Γούντροου Ουίλσον, έως τον τελευταίο αντιπρόσωπο ήταν έκδηλος και προκλητικός.
Εκείνη τη μέρα, 31 Ιουλίου, τίποτα δεν προμήνυε, ότι θα προέκυπτε έντονη διαφωνία για το μέλλον της Θράκης. Στη συνεδρίαση μετείχαν ο πρωθυπουργός της Γαλλίας Ζωρζ Κλεμανσώ, από τη Βρετανία ο Άρθουρ Μπάλφουρ, από τις ΗΠΑ ο Χένρυ Ουάιτ και ο στρατηγός Φρανκ Λυόν Πολκ, από την Ιταλία ο υπουργός Εξωτερικών Τομάσο Τιττόνι και από την Ιαπωνία ο πρέσβης Κεϊσίρο Ματσούι, με τους αντίστοιχους γραμματείς. Επίσης μετείχαν ως εμπειρογνώμονες οι Tardieu, Laroche, Pichon, Coolidge κ.ά.
Ήδη είχε αποφασισθεί η απομάκρυνση του Βουλγαρικού στρατού από τη Δυτική Θράκη. Η «Ακρόπολις» την ίδια μέρα στην Αθήνα έγραφε ότι η ταξιαρχία του Ιππικού, που έδρευε στη Γκιουμουλτζίνα (Κομοτηνή) δύο τάγματα Πεζικού, το βαρύ Πυροβολικό και πολεμικό υλικό μεταφέρθηκαν στα υψώματα Ζεμανώτς στα παλαιά βουλγαρικά εδάφη. Στο Διδυμότειχο παρέμεναν αρκετές δυνάμεις του Βουλγαρικού στρατού με ανάλογο Πυροβολικό. Γάλλοι στρατιωτικοί παρακολουθούσαν την αποχώρηση του Βουλγαρικών δυνάμεων από τη Δυτική Θράκη.
Όταν άρχισε η συνεδρίαση, πρώτος κλήθηκε ο εμπειρογνώμονας Αντρέ Ταρντιέ ο οποίος ανέλυσε την έκθεση της Κεντρικής Επιτροπής για εδαφικά ζητήματα σχετικά με τα σύνορα της Βουλγαρίας στα νότια της χώρας.
Κεντρικό σημείο των εξηγήσεων ήταν οι αποκλίνουσες απόψεις της αμερικανικής και της ιταλικής αντιπροσωπείας από τη μια πλευρά και της βρετανικής, γαλλικής και ιαπωνικής αντιπροσωπείας από την άλλη.
Γι’ αυτές τις αποκλίνουσες αυτές απόψεις η «Ακρόπολις» έγραφε στη Αθήνα ότι οι Αμερικανοί πληρεξούσιοι επέμεναν στις αντιλήψεις τους. Ως εκ τούτου το Θρακικό ζήτημα παρέμενε άλυτο γιατί η Διάσκεψη από την αρχή είχε αποφασίσει να μη λύνονται τα ζητήματα που προέκυπταν με πλειοψηφία, αλλά με ομοφωνία. Κατά την εφημερίδα ομοφωνία δεν είχε επιτευχθεί αφού οι Ευρωπαϊκές Δυνάμεις είχαν ριζικά αντίθετες απόψεις με τους Αμερικανούς.
Ο ομιλητής Αντρέ Ταρντιέ εξήγησε ότι η έκθεσή του στηρίζεται σε τρεις λόγους. Εθνολογικούς, πολιτικούς και ηθικούς. Αν η Δυτική Θράκη-εξήγησε- δεν δινόταν στην Ελλάδα, 92.000 Έλληνες θα αποκλείονταν από το Ελληνικό Βασίλειο. Τον αποκλεισμό της Δυτικής Θράκης από την Ελλάδα θα ακολουθούσε ο αποκλεισμός σε άλλους 145.000 Έλληνες της Ανατολικής Θράκης, που θα στερούνταν την ελληνική υπηκοότητα. Σε ολόκληρη τη Θράκη, βόρεια και δυτικά της γραμμής Αίνου-Μηδείας υπήρχαν 237.000 Έλληνες. Η Ελλάδα αναμφίβολα ως σύμμαχος, θα λάμβανε πολλά πράγματα, αλλά εάν η Βουλγαρία αποκτούσε ελεύθερη πρόσβαση στο Αιγαίο, θα προέκυπταν προφανείς δυσκολίες για τους Έλληνες. Οι επικοινωνίες τους με τα νησιά και με τη Μικρά Ασία μπορούσαν πολύ εύκολα να εμποδιστούν , ιδιαίτερα σε καιρό πολέμου.
ΑΝΤΡΕ ΤΑΡΝΤΙΕ: Η Ελλάδα είχε πάρει το μέρος των Συμμάχων στον πόλεμο με τη θέλησή της, τόνισε ο Ταρντιέ. Είχε επιβαρυνθεί με πολεμικό χρέος 2,5 δισεκατομμυρίων φράγκων, δανείστηκε από τους Συμμάχους όπως και τα περισσότερα κράτη. Της άξιζε κάποια εκτίμηση για τον ρόλο που είχε παίξει στον πόλεμο.
Συνεχίζοντας την παρουσίαση της έκθεσής του ο Ταρντιέ υπενθύμισε πως όταν υπογράφηκε η Συνθήκη του Αγίου Στεφάνου το 1878, η υπογραφή έγινε τότε, σύμφωνα με τις επιθυμίες της Ρωσίας, που εκείνη την εποχή ήταν εξ ολοκλήρου φιλοβουλγαρική. Τα σύνορα που καθορίζονται από την εν λόγω Συνθήκη ήταν σχεδόν τα ίδια με αυτά που πρότειναν εδώ η γαλλική, η βρετανική και η ιαπωνική αντιπροσωπεία. Αργότερα η Βουλγαρία είχε αποκτήσει τη Δυτική Θράκη με τη Συνθήκη του Βουκουρεστίου. Υποστηρίχτηκε, ότι αφού ο Βενιζέλος δεν διεκδίκησε τότε τη Δυτική Θράκη, τώρα έχει χάσει οποιαδήποτε αξίωση γι’ αυτήν. Δεν ήταν όμως έτσι, γιατί τότε ο Βενιζέλος ήταν έτοιμος να κάνει τα πάντα για να ιδρύσει τη Βαλκανική Συμμαχία. Είχε αποτύχει σε αυτό και μετά από αυτόν, είχαν αποτύχει και οι Συμμαχικές Δυνάμεις.
Αξίζει εδώ να σημειώσουμε ότι από τα τέλη Φεβρουαρίου 1919 η πλευρά των Βουλγάρων είχε υποβάλλει υπόμνημα με το οποίο ούτε λίγο ούτε πολύ ζητούσε την ανασύσταση των Βουλγαρικών συνόρων της συνθήκης του Αγίου Στεφάνου. Ζητούσαν δηλαδή τη δημιουργία της λεγόμενης Μεγάλης Βουλγαρίας.
ΑΝΤΡΕ ΤΑΡΝΤΙΕ: Ήταν σαφές-επέμεινε ο Ταρντιέ- ότι οι Βούλγαροι δεν θα ήταν ευχαριστημένοι, αλλά και τίποτα δεν θα τους ευχαριστούσε εκτός από την εγκαθίδρυση βουλγαρικής εξουσίας με εννέα εκατομμύρια ανθρώπους, εκ των οποίων μόνο τέσσερα εκατομμύρια θα ήταν Βούλγαροι. Δεν είναι σωστό να ισχυρίζεται κανείς ότι η Βουλγαρία αντιμετωπίζεται πολύ σκληρά σε αυτή τη Συνθήκη. Η Γερμανία, με τους όρους που της επιβλήθηκαν, έχασε το ένα πέμπτο του πληθυσμού της. Η Βουλγαρία, σύμφωνα με τους προτεινόμενους όρους θα χάσει μόνο το ένα 1/18. Οι άλλες ρήτρες δεν είναι πολύ αυστηρές. Της ζητήθηκε να πληρώσει 2,5 δισεκατομμύρια φράγκα, αλλά με εύκολες ρήτρες, που θα μπορούσαν να γίνουν ακόμη πιο εύκολες από την Επιτροπή Αποζημιώσεων. Επιπλέον, το χρέος της προς τη Γερμανία καταργήθηκε, διάταξη που δεν είχε γίνει υπέρ οποιουδήποτε άλλου εχθρικού κράτους.
Ένα άλλα κεφάλαιο που απασχολούσε τη Βουλγαρία, ήταν η έξοδός της στο Αιγαίο και μάλιστα με εδαφικά κυριαρχικά δικαιώματα.
Οι ρήτρες αποκατάστασης δεν ήταν δυσβάστακτες
Ο Ταρντιέ, εξήγησε ότι αν και έχασε η Βουλγαρία την πρόσβαση στο Αιγαίο, διατήρησε την πρόσβαση στη Μαύρη Θάλασσα και στον Δούναβη, ενώ το επικείμενο άνοιγμα των Στενών θα ήταν προς όφελός της. Οι ρήτρες αποκατάστασης δεν ήταν επίσης δυσβάστακτες. Για παράδειγμα, ανέφερε, επρόκειτο να παραχωρήσει στην Ελλάδα ως πολεμικές αποζημιώσεις μόνο 1500 αγελάδες γαλακτοπαραγωγής από τις 4500 που είχαν κλέψει από τους Έλληνες, 2200 άλογα από 9000, 1800 βόδια από 19.000 και 6.000 αιγοπρόβατα από 260.000.
ΑΝΤΡΕ ΤΑΡΝΤΙΕ: Δεν είδα- υπογράμμισε- κανένα ιδιαίτερο πλεονέκτημα στο να προσφερθεί στη Βουλγαρία ένα πριμ για την επιθετικότητα, τη βία και το έγκλημα. Οι Βούλγαροι δεν έχουν το δικαίωμα να κρατήσουν τους καρπούς της ληστείας που διέπραξαν το 1913 και ξανά το 1915 (σ.σ. εννοεί την οικειοθελή παραχώρηση από την Τουρκία στη Βουλγαρία του εδαφικού τετραγώνου Διδυμοτείχου- Ορτάκιοϊ- Σβίλεγκραντ- Καραγάτς) με τη βοήθεια της Τουρκίας.
Ενοχλημένοι οι Αμερικανοί
Φανερά ενοχλημένος ο Αμερικανός αντιπρόσωπος Χένρυ Ουάιτ πήρε το λόγο και είπε ότι ο Ταρντιέ έκανε συνεχείς νύξεις για την Ανατολική Θράκη. Όμως η Δυτική Θράκη είναι το υπό συζήτηση θέμα, πρόσθεσε. Το κύριο θέμα ειδικά, είναι, εάν η Βουλγαρία έπρεπε ή όχι να έχει πρόσβαση στο Αιγαίο Πέλαγος.
Ο Ουάιτ, έκανε στο σημείο αυτό την ακόλουθη δήλωση:
Σχετικά με τη δήλωση του κ. Βενιζέλου ενώπιον του Ανωτάτου Συμβουλίου στις 29 Ιουλίου, πρέπει να πούμε ότι η δήλωση δεν περιείχε επιχειρήματα που να μην έχει ακούσει επανειλημμένα η αμερικανική αντιπροσωπεία και να σταθμίσει προσεκτικά, εκτός και αν εξαιρούνται οι αναφορές του στο τηλεγράφημα του Αμερικανού Επιτετραμμένου στη Σόφια και τα παραθέματά του από την αναφορά του Αμερικανικού Ερυθρού Σταυρού για τις βουλγαρικές θηριωδίες. Όσο για το τηλεγράφημα- το οποίο μπορώ να παρατηρήσω παρενθετικά δεν περιείχε καμία κατηγορία οποιασδήποτε φύσης κατά του κ. Βενιζέλου ή της κυβέρνησής του, αλλά απλώς αναφερόταν σε δραστήρια ελληνική προπαγάνδα και διάθεση μεγάλων χρηματικών ποσών στην περιοχή, χωρίς να υπονοείται η πηγή τους- πρέπει να ομολογήσουμε ότι η πρόταση του κ. Βενιζέλου ότι οι οκτώ μουσουλμάνοι βουλευτές απλώς αρνήθηκαν ότι είχαν ζητήσει την ελληνική κυριαρχία, αλλά δεν απέρριψαν το έγγραφο στο οποίο ο ίδιος δίνει τόσο βάρος, δεν είναι πειστική.
Οι πληροφορίες μας είναι σαφείς και αδιαμφισβήτητες- υποστήριξε ο Ουάιτ- ως προς το ότι αρνήθηκαν την εκ των προτέρων γνώση οποιουδήποτε τέτοιου εγγράφου και δήλωσαν ότι οι υπογραφές τους ήταν πλαστές. Ωστόσο, δεν μας ενδιαφέρει να τονίσουμε αυτό το σημείο, και αν ήταν έγκυρη η επιστολή. Η Αμερικανική Αντιπροσωπεία δεν θα έδινε μεγάλη βαρύτητα ως αξιόπιστη ένδειξη των πραγματικών συναισθημάτων της μάζας του Μωαμεθανικού πληθυσμού στη Δυτική Θράκη.
ΧΕΝΡΥ ΟΥΑΪΤ: Επισημαίνουμε απλώς-πρόσθεσε ο Ουάιτ- ότι ένα από τα κύρια επιχειρήματα που παρουσίασε η Ελληνική Επιτροπή προς υποστήριξη των πορισμάτων της βασίζεται σε στοιχεία τα οποία, για να το εκφράσουμε ήπια, χρήζουν επαλήθευσης. Όσον αφορά τη μακρά ανάγνωση των αναφορών περί των βουλγαρικών φρικαλεοτήτων, δεν μπορούμε να δούμε τη σχέση μεταξύ των βουλγαρικών θηριωδιών οι οποίες διαπράχθηκαν σε ένα μέρος και της χάραξης των συνόρων σε κάποιο άλλο. Αν πίστευα ότι τέτοια επιχειρήματα είναι έγκυρα, θα μπορούσα να διαβάσω εκτενώς τις περιγραφές των ελληνικών θηριωδιών που περιέχονται στη γνωστή Έκθεση Κάρνεγκυ και να τις παραθέσω προς υποστήριξη της αμερικανικής άποψης ότι η Δυτική Θράκη δεν πρέπει να δοθεί στους Έλληνες. Η αμερικανική άποψη, ωστόσο, δεν στηρίζεται σε τόσο αδύναμη βάση. Βασίζεται σε ορισμένα γεγονότα που δεν αμφισβητούνται. Έχουμε μία και μοναδική φιλοδοξία: Δηλαδή, να συνεισφέρουμε με πίστη και ανιδιοτέλεια στον μεγάλο σκοπό που όλοι μας έχουν. Μια δίκαιη και διαρκή ειρήνη στην Ευρώπη. Εδώ δεν τίθεται θέμα παραχώρησης εδάφους στη Βουλγαρία. Το μόνο ερώτημα ενώπιον του Συμβουλίου είναι: θα αφαιρέσουμε εδάφη από τη Βουλγαρία και θα τα δώσουμε στην Ελλάδα;
Συνεχίζοντας τη φιλοβουλγαρική παραληρηματική επιχειρηματολογία του ο Χένρυ Ουάιτ, επέμεινε ότι δεν αμφισβητείται πως η Βουλγαρία είχε έναν έγκυρο τίτλο σε αυτό το έδαφος όταν εισήλθε στον σημερινό πόλεμο. Τον απέκτησε όχι με κατάκτηση, αλλά μέσω μιας ειρήνης (σ.σ. η άδικη συνθήκη του Βουκουρεστίου το 1913) που της επιβλήθηκε όταν ήταν ηττημένη και αβοήθητη!!! Η Ελλάδα και οι Σύμμαχοί της, αν και κατακτητές, έβλεπαν για την ηττημένη Βουλγαρία μια διέξοδο στο Αιγαίο Πέλαγος. Αυτό που ήταν σοφό το 1913 είναι διπλά σοφό το 1919, όταν τώρα προσπαθούμε, πιο ένθερμα από ποτέ άλλοτε, να προετοιμάσουμε μια ειρήνη που θα διαρκέσει…
Ακάθεκτος ο Ουάιτ, συνέχισε λέγοντας, ότι εάν ο νόμιμος τίτλος της Βουλγαρίας στη Βουλγαρική Θράκη δεν επιδέχεται συζήτηση, ποιοι είναι οι λόγοι για τους οποίους καλούμαστε να της στερήσουμε αυτό το έδαφος και να το παραδώσουμε στην Ελλάδα; Ασφαλώς κανένα σοβαρό επιχείρημα για μια τέτοια διαδικασία δεν μπορεί να βασίζεται σε εθνοτικούς λόγους. Δεν υπάρχει αμφιβολία ότι μετά την παραχώρηση αυτού του εδάφους στη Βουλγαρία, πριν από την είσοδο της Βουλγαρίας στον πόλεμο, ο βουλγαρικός πληθυσμός υπερτερούσε του ελληνικού πληθυσμού (!!!) ενώ οι Τούρκοι αποτελούσαν, όπως πάντα, τη συντριπτική πλειοψηφία. Δεν αναιρεί αυτό το γεγονός, τη δυνατότητα να υποστηρίξουμε ότι πολλοί Έλληνες εκδιώχθηκαν βάναυσα από την περιοχή. Όταν θυμόμαστε ότι σύμφωνα με τα στοιχεία του ίδιου του Βενιζέλου υπήρχαν, πριν από τους Βαλκανικούς πολέμους, μόνο 70.000 Έλληνες στην περιοχή έναντι 60.000 Βούλγαρων, πρέπει να παραδεχτούμε ότι, είτε εξαιτίας των απελάσεων είτε όχι, η αδύναμη ελληνική υπεροχή σε αριθμούς πρέπει αναπόφευκτα να έδωσε θέση σε βουλγαρική υπεροχή, μόλις το έδαφος παραχωρήθηκε στη Βουλγαρία.
Η Ελλάδα γνώριζε, κατά τον Αμερικανό αντιπρόσωπο, όταν συμφώνησε να παραχωρήσει τη Δυτική Θράκη στη Βουλγαρία (σ.σ. στο Βουκουρέστι το 1913) ότι με την επερχόμενη βουλγαρική διοίκηση, την ανάπτυξη των βουλγαρικών εμπορικών συμφερόντων στα λιμάνια και αλλού και τη μετανάστευση Βουλγάρων από τα νέα ελληνικά εδάφη σε αυτό το νέο βουλγαρικό έδαφος, ο ελληνικός πληθυσμός σαν μέγεθος σίγουρα και εντελώς φυσικά θα έπεφτε στην τρίτη θέση. Σε μια τέτοια περίπτωση, τα στοιχεία για φρικαλεότητες και απελάσεις καθίστανται εντελώς άσχετα!!! Το ζωτικό γεγονός παραμένει ότι σε κάθε περίπτωση η έγκυρη κατοχή της περιοχής από τη Βουλγαρία πρέπει αναπόφευκτα να έχει επιφέρει την εθνοτική υπεροχή προς όφελος της Βουλγαρίας.
Αμελέτητος ο Αμερικανός για τους Πομάκους
Αναφερόμενος στους Πομάκους, που εντελώς ανιστόρητα τους ταύτιζε με τους Τούρκους ο Ουάιτ, συνέχισε να επικαλείται ανύπαρκτα πράγματα.
Ούτε πιστεύουμε, υποστήριξε, ότι υπάρχουν αξιόπιστα στοιχεία, που να δείχνουν ότι η τουρκική πλειοψηφία της Δυτικής Θράκης προτιμά την ελληνική από τη βουλγαρική κυριαρχία. Πολλοί από αυτούς τους Τούρκους μιλούν τα βουλγαρικά ως μητρική τους γλώσσα, ενώ συγκριτικά λίγοι από αυτούς μιλούν ελληνικά. Ελλείψει πειστικών στοιχείων για το αντίθετο, είναι φυσικό να υποθέσουμε ότι αυτός ο πληθυσμός θα ήταν καλύτερα υπό την κυβέρνηση εκείνων που μιλούν τη δική του γλώσσα. Τα αποδεικτικά στοιχεία για το αντίθετο που παρουσιάστηκαν μέχρι στιγμής είναι τουλάχιστον υποψίες και αντισταθμίζονται από τις δηλώσεις του αρχηγού της Μωαμεθανικής Θρησκείας στη Βουλγαρία ότι ο λαός του προτιμούσε να αφεθεί υπό βουλγαρική κυριαρχία. Ασφαλώς δεν μπορούμε να βρούμε στην αρχή της αυτοδιάθεσης κανένα βάσιμο επιχείρημα υπέρ της προσάρτησης της Βουλγαρικής Θράκης στην Ελλάδα.
ΧΕΝΡΥ ΟΥΑΪΤ: Επιδιώκετε να πάρετε αυτό το έδαφος από τη Βουλγαρία και να το δώσετε στην Ελλάδα ως τιμωρία για την ενέργεια της Βουλγαρίας να ενωθεί με τους εχθρούς μας; Εάν αυτό είναι το πρόσχημα για την προτεινόμενη προσάρτηση, πρέπει να παρατηρήσουμε ότι δεν υπάρχει αμφιβολία για το γεγονός ότι οι τιμωρητικές προσαρτήσεις εδαφών έρχονται σε κατάφωρη αντίθεση με τις αρχές που συμφωνήσαμε να κάνουμε την ειρήνη στην Ευρώπη, και με τις αρχές που καθοδηγούσαν μέχρι τώρα τις συζητήσεις αυτής της Διάσκεψης. Η τιμή της Αντάντ θα διακυβευτεί σοβαρά εάν για να τιμωρήσουμε έναν εχθρό και να πληρώσουμε έναν φίλο πάρουμε από τη μία και δώσουμε στην άλλη περιοχή, στην οποία μόνο ο σημερινός κάτοχος έχει έγκυρο νομικό, εθνικό και οικονομικό τίτλο. Ποτέ η αμερικανική κυβέρνηση δεν ενέκρινε εδαφικές αλλαγές για τιμωρητικούς λόγους. Και δεν μπορεί τώρα να υιοθετήσει μια αρχή διαδικασίας τόσο γεμάτης με κινδύνους για τη μελλοντική ειρήνη του κόσμου.
Αντίθετα, πιστεύουμε ότι το να στερηθεί η Βουλγαρία από τη Δυτική Θράκη σημαίνει ότι την αποκόπτουμε από τη μοναδική άμεση και εξυπηρετική εδαφική της πρόσβαση στο Αιγαίο Πέλαγος, για να της επιφέρουμε απώλεια εδάφους, που δεν μπορεί να δικαιολογηθεί από τις αρχές σύμφωνα με τις οποίες δεσμευόμαστε να φέρουμε την ειρήνη. Θα καταστήσουμε αδύνατη τη συμφιλίωση των βαλκανικών λαών, θα σπείρουμε τους σπόρους των μελλοντικών προβλημάτων στη Νοτιοανατολική Ευρώπη και θα θέσουμε σοβαρά σε κίνδυνο το οικοδόμημα της ειρήνης που κοπιάσαμε τόσο πολύ και οδυνηρά να οικοδομήσουμε. Γι’ αυτόν τον λόγο η Αμερικανική Αντιπροσωπεία δεν μπορεί να αποδεχθεί την πρόταση της Ελληνικής Επιτροπής.
Αρχίζουν οι αντιρρήσεις
Ο Βρετανός αντιπρόσωπος Άρθουρ Μπάλφουρ απάντησε αμέσως μετά εκφράζοντας διαφορετική άποψη. Η επιχειρηματολογία του Χένρυ Ουάιτ προκάλεσε αρνητικές αντιδράσεις με τις κραυγαλέες αντιφάσεις της και τις εξόφθαλμες ανακρίβειές της.
Ένιωθε, τόνισε ο Μπάλφουρ, ότι δεν χρειάζεται να προσθέσει πολλά στην πολύ σαφή παρουσίαση, που έκανε ο Ταρντιέ. Αποδέχτηκε βέβαια τη γενική άποψη ότι η τιμωρητική προσαρμογή των συνόρων είναι λάθος. Ωστόσο, όπως είπε, όταν άλλες περιστάσεις εξισορροπούσαν η μία την άλλη ομοιόμορφα, ήταν η πρακτική της Διάσκεψης να δίνει το πλεονέκτημα της αμφιβολίας σε φίλους και όχι σε εχθρούς. Αν αναγκαζόταν να προσφύγει σε αυτή την πρακτική, θα το έκανε, αλλά στην προκειμένη περίπτωση νόμιζε ότι τα θεωρητικά πλεονεκτήματα ήταν εξ ολοκλήρου στην πλευρά που υποστήριζε ο Ταρντιέ. Ήταν ξεκάθαρα λάθος και καθόλου σκόπιμο να επιτραπεί σε έθνη που ξεκίνησαν επιθετικούς και κερδοσκοπικούς πολέμους, να θεωρήσουν ότι αυτή η πρακτική αποδίδει.
ΑΡΘΟΥΡ ΜΠΑΛΦΟΥΡ: Σε όλο τον πόλεμο- υπογράμμισε ο Μπάλφουρ- δεν υπήρξε καμία ενέργεια πιο κυνική και πιο καταστροφική από αυτήν που ανέλαβαν οι Βούλγαροι. Αν οι Βούλγαροι δεν είχαν συμπεριφερθεί όπως είχαν συμπεριφερθεί, η Τουρκία δεν θα είχε μπει στον πόλεμο. Η καταστροφική εκστρατεία της Καλλίπολης δεν θα είχε πραγματοποιηθεί. Ο πόλεμος θα είχε τελειώσει χρόνια νωρίτερα και τα περιττά βάσανα δεν θα υπήρχαν. Η πιο εύλογη αντίρρηση που προβλήθηκε ήταν ότι εάν η Βουλγαρία έπαιρνε τη Δυτική Θράκη, μια διαρκής ειρήνη στα Βαλκάνια θα κινδύνευε. Η Βουλγαρία, αν κατακτούσε τη Νότια Δοβρουτζά, όπως ήλπιζε, θα ήταν στην πραγματικότητα εδαφικά μεγαλύτερη από ό,τι πριν από τον πόλεμο. Ο κ. Ουάιτ είχε αποφύγει οποιαδήποτε αναφορά για τους Έλληνες της Ανατολικής Θράκης. Το ερώτημα αυτό, όμως, συνδέθηκε στενά με αυτό της Δυτικής Θράκης. Αν ήταν επιθυμητό οι Έλληνες της Ανατολικής Θράκης να ενταχθούν στα όρια της Ελλάδας, η απόδοση της Δυτικής Θράκης στην Ελλάδα ήταν ένα μέσο για τον σκοπό αυτό.
Ο Μπάλφουρ τόνισε, ότι ήταν συγκλονισμένος από τη θεωρία του Ουάιτ για τις σφαγές γιατί εμφανίστηκε έτοιμος να δεχτεί τα αποτελέσματα των σφαγών με μεγάλη ψυχραιμία!!! Η αμερικανική αντιπροσωπεία είχε επηρεαστεί σε μεγάλο βαθμό από τη θεωρία, ότι κάθε χώρα πρέπει να έχει άμεση πρόσβαση στη θάλασσα. Δεν μπορούσε να πιστέψει, ωστόσο, ότι ήταν καλή πολιτική να επιτραπεί στη Βουλγαρία να διατηρήσει εδάφη που αποκτήθηκαν από την Τουρκία, ως δωροδοκία για την κήρυξη πολέμου εναντίον μας (σ.σ. εννοεί την παραχώρηση του βορείου Έβρου από την Τουρκία στη Βουλγαρία το 1915). Σε κάθε περίπτωση, το Δεδέαγατς, δεν ήταν το μόνο λιμάνι που μπορούσε να εξυπηρετήσει βουλγαρικούς σκοπούς. Το άνοιγμα των Στενών, αύξησε πολύ την αξία των βουλγαρικών λιμανιών στη Μαύρη Θάλασσα. Σε κάθε περίπτωση το λιμάνι του Δεδέαγατς δεν ήταν ποτέ και δεν θα ήταν ποτέ καλό λιμάνι, είπε ο Μπάλφουρ. Για όλους αυτούς τους λόγους, εξήγησε, ότι στήριξε τον Ταρντιέ. Θα μπορούσε, είπε, να παραθέσει παλαιότερες απόψεις της Αμερικανικής Αντιπροσωπείας. Αυτές οι απόψεις είχαν αλλάξει ενώ οι απόψεις των άλλων αντιπροσωπειών, δεν είχαν αλλάξει.
ΑΝΤΡΕ ΤΑΡΝΤΙΕ: Θα ήθελα να δώσω μια σύντομη απάντηση σε ορισμένες από τις παρατηρήσεις του κ. Ουάιτ. Είναι πιθανό ότι η πραγματική αξία της επιστολής που έγραψαν οι Μωαμεθανοί Βουλευτές της Δυτικής Θράκης να μην μπορεί ποτέ να εκτιμηθεί. Αυτοί οι βουλευτές είχαν γράψει και στον στρατηγό Φρανσαί Ντ’ Εσπεραί. Δεδομένου ότι οι Βούλγαροι είχαν καταλάβει τη χώρα, οι υπογράφοντες ένιωσαν την ανάγκη να την αποκηρύξουν. Ήταν λογικό να πιστεύουμε ότι η πρώτη τους διάθεση, ήταν πιο ειλικρινής από τη δεύτερη.
ΖΩΡΖ ΚΛΕΜΑΝΣΩ: Ίσως κανένας δεν ήταν ειλικρινής.
ΑΝΤΡΕ ΤΑΡΝΤΙΕ: Το επιχείρημα ότι επειδή οι Τούρκοι στη Δυτική Θράκη μιλούσαν βουλγαρικά, θα προτιμούσαν έναν Βούλγαρο από μια ελληνική κυβέρνηση, δεν έπρεπε χρησιμοποιείται. Η εμπειρία το είχε διαψεύσει πολλές φορές. Όσον αφορά τη μείωση του πληθυσμού ως αποτέλεσμα των σφαγών, δύσκολα θα μπορούσε να υποστηριχθεί ότι αυτό θα ήταν προς όφελος αυτών που οργάνωσαν τις σφαγές.
Συνεχίζοντας δεν πρότεινε να γίνει μια τιμωρητική εδαφική διευθέτηση, αλλά δεν θεώρησε ότι ήταν ηθικό να αποζημιωθούν οι Βούλγαροι για ό,τι κακό έπραξαν. Όσον αφορά τη νομιμότητα του τίτλου της Βουλγαρίας στη Δυτική Θράκη, επισήμανε ότι σε μια άλλη περίπτωση ο τίτλος της Ρουμανίας στη Νότια Δοβρουτζά ήταν εξίσου ισχυρός, ωστόσο η αμερικανική αντιπροσωπεία επιθυμούσε να επαναφέρει τη Νότια Δοβρουτζά στη Βουλγαρία! Το ίδιο νομικό επιχείρημα δεν μπορούσε να δικαιολογήσει τη διατήρηση της Δυτικής Θράκης από τη Βουλγαρία και την παραχώρηση σε αυτήν της Νότιας Δοβρουτζάς. Αν η Βουλγαρία λάμβανε τη Νότια Δοβρουτζά, την Ανατολική και τη Δυτική Θράκη και της ζητούνταν να συνεισφέρει μόνο δυόμισι δισεκατομμύρια φράγκα, αυτό θα ισοδυναμούσε με πρόσκληση για να αρχίσει ξανά τα ίδια. Ως προς μια διαρκή ειρήνη, όταν η Βουλγαρία κατέλαβε τη Δυτική Θράκη, αυτό δεν την εμπόδισε να ξεκινήσει έναν νέο επιθετικό πόλεμο. Δεν απίθανο να το κάνει και πάλι, συμπέρανε ο Ταρντιέ.
ΤΟΜΑΖΟ ΤΙΤΤΟΝΙ: Ο πληθυσμός στη Δυτική Θράκη είναι κυρίως Τούρκοι και Έλληνες. Στην Ανατολική Θράκη, στα νότια, είναι Έλληνες και στα βόρεια Βούλγαροι. Υποθέτοντας, λοιπόν, ότι η γραμμή Αίνου-Μηδείας είναι μια γραμμή πέρα από την οποία ούτε η Βουλγαρία ούτε η Ελλάδα θα μπορούσαν να εκτείνονται, θεωρώ ότι μια γραμμή που θα χώριζε την Ανατολική Θράκη ανάλογα με την εθνική κατανομή του πληθυσμού θα ήταν η πιο ικανοποιητική.
ΑΝΤΡΕ ΤΑΡΝΤΙΕ: Το 1913, όταν οι Βούλγαροι κατέλαβαν το Δεδέαγατς είχαν κουράσει όλες τις κυβερνήσεις της Ευρώπης ζητώντας να αποκτήσουν την Καβάλα, καθώς θεωρούσαν ότι το Δεδέαγατς είναι ένα ανεπαρκές λιμάνι. Είναι απίθανο να μείνουν ικανοποιημένοι μόνο με αυτό το λιμάνι.
ΛΑΡΟΣ: Οι Βούλγαροι είχαν πάει στον πόλεμο για να αποκτήσουν την Καβάλα.
TOMAZO TITTONI: Aν είχαν την Καβάλα, θα είχαν κάνει πόλεμο για να αποκτήσουν τη Θεσσαλονίκη.
ΖΩΡΖ ΚΛΕΜΑΝΣΩ: Σύμφωνα με το σχέδιο του κ. Τιττόνι, η Αδριανούπολη θα είναι βουλγαρική αντί να είναι είτε ελληνική ή μέρος του εδάφους του κράτους της Κωνσταντινούπολης.
ΤΟΜΑΖΟ ΤΙΤΤΟΝΙ: Η Αδριανούπολη βρίσκεται στη γραμμή οριοθέτησης μεταξύ του βουλγαρικού και του ελληνικού πληθυσμού. Μπορεί να ανατεθεί σε οποιοδήποτε από τα δύο. Αυτό είναι ένα ερώτημα που έπρεπε να αποφασίσουν οι εμπειρογνώμονες.
ΑΡΘΟΥΡ ΜΠΑΛΦΟΥΡ: Η ιταλική αντιπροσωπεία έχει κάνει ποτέ αυτή την πρόταση στις Επιτροπές;
ΤΟΜΑΖΟ ΤΙΤΤΟΝΙ: Οι Ιταλοί πάντα υποστηρίζουν την αμερικανική άποψη.
ΚΟΥΛΙΤΖ: Τον σιδηρόδρομο προς το Δεδέαγατς είχε αρπάξει από τη Βουλγαρία η Τουρκία μετά την ήττα της από τους Έλληνες και τους Σέρβους. Εκείνη την εποχή οι Μεγάλες Δυνάμεις είχαν διαμαρτυρηθεί πολύ έντονα και ανάμεσά τους και η Μεγάλη Βρετανία.
Ο Ιταλός αντιπρόσωπος Τομάζο Τιττόνι συμφώνησε με αυτά, που είπε ο Αμερικανός εμπειρογνώμονας (σ.σ. αμφότεροι εννοούσαν το τετράγωνο Διδυμοτείχου- Καραγάτς- Σβίλεγκραντ- Ορτάκιοϊ).
Το κλίμα είχε βαρύνει. Ο Αμερικανός αντιπρόσωπος Χένρυ Ουάιτ αισθάνθηκε την ανάγκη να δώσει εξηγήσεις για όσα είχε αναφέρει και προκάλεσαν δυσάρεστες εντυπώσεις.
Οι ΗΠΑ δεν ήθελαν να πάρει η Ελλάδα, τη Θράκη
ΧΕΝΡΥ ΓΟΥΑΙΤ: Δεν είμαι τόσο σκληρόκαρδος όσο με έχει κάνει να εμφανίζομαι ο κ. Μπάλφουρ. Πίστευα ότι οι Έλληνες είχαν αποσυρθεί από τη Δυτική Θράκη περισσότερο επειδή φοβήθηκαν τη σφαγή, παρά επειδή την είχαν υποστεί. Αναμφίβολα και οι Βούλγαροι θα αποχωρούσαν από οποιοδήποτε έδαφος αν εισέβαλαν οι Έλληνες. Στην Ανατολή οι διακυμάνσεις του πληθυσμού είχαν συνήθως αυτή την αιτία. Όσο για το Δεδέαγατς, σκέφτηκα ότι θα μπορούσε να μετατραπεί σε ένα καλό λιμάνι. Η πρόσβαση στη Μεσόγειο από ένα λιμάνι στη Μαύρη Θάλασσα προφανώς έκανε ένα μεγαλύτερο κύκλο ναυσιπλοΐας και είναι λιγότερο επιθυμητή. Ήθελα να δηλώσω ότι, με την παρουσία των συναδέλφων μου, είχα επικοινωνήσει με τον Πρόεδρο Ουίλσον και εξήγησα τη δυσκολία στην οποία βρέθηκε το Συμβούλιο. Ο Πρόεδρος Ουίλσον, ως πιθανή διέξοδο από τη δυσκολία, προτείνει τα εξής:
«Η Βουλγαρία αναγνωρίζει το δικαίωμα των Συμμάχων και των Συνδεδεμένων Δυνάμεων, να μεταβιβάσουν στο προτεινόμενο Διεθνές Κράτος της Κωνσταντινούπολης το έδαφος της Βουλγαρικής Θράκης όπως ορίζεται στο παρόν, και συμφωνεί να αποδεχθεί και να συνεργαστεί για την πραγματοποίηση αυτής της μεταφοράς όποτε αυτή γίνει».
Είναι φανερό, ότι ο πρόεδρος των ΗΠΑ Γούντροου Ουίλσον, σε καμιά περίπτωση δεν ήθελε να περάσει η Δυτική Θράκη στην Ελλάδα. Και αν αποφάσιζαν οι σύμμαχοι να μην την αφήσουν στη Βουλγαρία, ζητούσε να παραχωρηθεί στο διεθνές κράτος της Κωνσταντινούπολης, που σχεδίαζαν τότε οι σύμμαχοι αλλά τελικά και αυτοί οδηγήθηκαν αργότερα στη χειρότερη λύση. Την παρέδωσαν το 1922 στο Μουσταφά Κεμάλ!!!
ΖΩΡΖ ΚΛΕΜΑΝΣΩ: Εάν η επικράτεια του μελλοντικού Κράτους της Κωνσταντινούπολης αυξανόταν σε αυτό το βαθμό, η ανάθεσή του σε οποιαδήποτε υποχρεωτική εξουσία θα ήταν αδύνατη. Θα μπορούσε να υπάρξει συμφωνία αν αμφισβητούσε μόνο την Κωνσταντινούπολη και τα Στενά, αλλά δεν βλέπω καμία πιθανότητα, εάν προστεθούν στο Διεθνές Κράτος μεγάλα εδάφη.
ΤΑΡΝΤΙΕ: Τα διεθνοποιημένα κράτη είχαν εφευρεθεί για ένα σαφές γενικό πλεονέκτημα. Το Κράτος της Κωνσταντινούπολης θεωρήθηκε επιθυμητό για τη διασφάλιση της ελευθερίας των Στενών. Εάν προστεθεί σε αυτήν μια μεγάλη ενδοχώρα, συμπεριλαμβανομένης της Θράκης, το αποτέλεσμα θα ήταν ότι θα περιλαμβάνει 760.000 Τούρκους, 650.000 Έλληνες και 75.000 Βούλγαρους. Με ποιο πρόσχημα θα μπορούσε μια μάζα 650.000 Ελλήνων να υποταχθεί σε άλλο κράτος; Αυτό θα ήταν σαφώς αντίθετο με την αρχή της εθνικότητας που υιοθετήθηκε από τη Διάσκεψη. Σκέφτομαι ότι ίσως οι ειδικοί, θα επιχειρούσαν να επεξεργαστούν την ιδέα του κ. Τιττόνι.
ΤΟΜΑΖΟ ΤΙΤΤΟΝΙ: Η πρότασή μου βασίστηκε αποκλειστικά σε εθνογραφικές εκτιμήσεις.
ΖΩΡΖ ΚΛΕΜΑΝΣΩ: Κατά τη γνώμη μου είναι αδύνατο να διαχωριστεί η Ανατολική και η Δυτική Θράκη.
ΧΕΝΡΥ ΟΥΑΙΤ: Δεν μπορώ να αποφασίσω χωρίς περαιτέρω αναφορά στον Πρόεδρο Ουίλσον.
ΑΝΤΡΕ ΤΑΡΝΤΙΕ: Το μελλοντικό κράτος της Κωνσταντινούπολης θα μπορούσε εύκολα κανείς να το φανταστεί περιορισμένο στα Στενά, τη θάλασσα του Μαρμαρά με πληθυσμούς που έβγαζαν τα προς το ζην από τη θάλασσα. Εάν όμως προστεθούν σε αυτό μεγάλα εδάφη και η Αδριανούπολη και η Μαρίτσα τότε η διαχείρισή αυτό του κράτους , θα ήταν έργο αδύνατο.
ΖΩΡΖ ΚΛΕΜΑΝΣΩ: πρέπει να γίνει ένα πολύ σαφές και περιορισμένο πρόγραμμα για την Κωνσταντινούπολη.
ΑΝΤΡΕ ΤΑΡΝΤΙΕ: Η πρόταση που έκανε ο Πρόεδρος Ουίλσον έδειχνε μια προσχώρηση τουλάχιστον στη γνώμη των άλλων Αντιπροσωπειών. Απαγόρευε δηλαδή στη Βουλγαρία την άμεση πρόσβαση στο Αιγαίο. Η πρόταση του κ. Τιττόνι παραχωρεί τη Δυτική Θράκη στην Ελλάδα, κάνοντας τόσο την Ελλάδα όσο και τη Βουλγαρία να συνορεύουν με το νέο κράτος της Κωνσταντινούπολης.
ΦΡΑΚ ΛΥΟΝ ΠΟΛΚ: Πόσοι Έλληνες κατοικούν στο τμήμα της Θράκης νότια της γραμμής Αίνου-Μηδείας;
ΑΝΤΡΕ ΤΑΡΝΤΙΕ: Κατοικούν 420.000 Τούρκοι, 408.000 Έλληνες και 5.000 Βούλγαροι.
ΑΡΘΟΥΡ ΜΠΑΛΦΟΥΡ: Η γραμμή Αίνου-Μηδείας έχει εισαχθεί στη συζήτηση όχι ως το τελικό όριο του Κράτους της Κωνσταντινούπολης, αλλά ως το όριο πέραν του οποίου, δεν θα έπρεπε να εκτείνονται οι συστάσεις της Επιτροπής για τα ελληνικά και τα βουλγαρικά θέματα.
ΤΟΜΑΖΟ ΤΙΤΤΟΝΙ: Η γραμμή Αίνου- Μηδείας είχε εφευρεθεί στη Διάσκεψη του Λονδίνου το 1913. Αν οι Βούλγαροι δεν είχαν επιτεθεί στους Έλληνες και τους Σέρβους, αυτή η γραμμή θα είχε γίνει μια τελική γραμμή συνόρων.
Στο σημείο αυτό ο Αμερικανός αντιπρόσωπος Φρανκ Λύον Πολκ πρότεινε να διακοπεί η συζήτηση. Αποφασίστηκε η αναβολή της συζήτησης για τα βουλγαρικά σύνορα και ζητήθηκε από τους εμπειρογνώμονες να εξετάσουν την πρόταση του Ιταλού αντιπροσώπου Τομάζο Τιττόνι για εθνογραφική διχοτόμηση της Ανατολικής Θράκης και να υποβάλουν έγκαιρα έκθεση.
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος σε δηλώσεις του στην εφημερίδα «Action Français» είχε δηλώσει μεταξύ άλλων:
«Είναι δυστυχώς γεγονός ότι η αντίδρασις των Αμερικανών εξακολουθεί πάντοτε» αλλά πρόσθεσε ότι το Θρακικό ζήτημα «ευρίσκεται εις καλήν οδόν, πλησιάζον προς λύσιν ικανοποιητικήν».
Μέσα σε τέτοια ατμόσφαιρα διακυβεύονταν το 1919 το μέλλον της Θράκης, που τελικά οι Μεγάλες Δυνάμεις δεν το εξασφάλισαν αποτελεσματικά και παρά την απόφαση τους για απελευθέρωσή της το 1920, το 1922 οι ίδιοι σύμμαχοι με την συνθήκη ανακωχής των Μουδανιών, παρέδωσαν την Ανατολική Θράκη και επέτρεψαν στους Τούρκους να επανέλθουν και να πατήσουν πόδι σε ευρωπαϊκό έδαφος.
Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης
