Η εκκένωση της Μακράς Γέφυρας το 1922. Μια ανέκδοτη έκθεση- ντοκουμέντο
Γράφει ο Παντελής Στεφ. Αθανασιάδης
Η άδικη εκκένωση της Ανατολικής Θράκης το 1922 από τους Έλληνες κατοίκους της, που ήταν ριζωμένοι εκεί από τα πανάρχαια χρόνια, αποτελεί μια ντροπή για την πολιτισμένη Ευρώπη, που δεν θα ξεπλυθεί ποτέ!!!
Η απόφαση που έλαβαν στα Μουδανιά στις 18 Σεπτεμβρίου 1922 οι στρατηγοί, δηλαδή τα εκτελεστικά όργανα των κυβερνήσεων της Αντάντ, για εκείνη τη βίαιη εθνοκάθαρση, παραμένει αιώνιο στίγμα ανεξίτηλο για κυβερνήσεις κατά παράδοση φιλικές προς την Ελλάδα.
Για την εκκένωση της Ανατολικής Θράκης, που διατάχθηκε και έγινε σε σύντομο χρονικό διάστημα, υπό φοβερές καιρικές συνθήκες βροχής και χαλαζιού, έχουν γράψει διάφοροι συγγραφείς με πρώτον τον Αμερικανό Έρνεστ Χεμινγουέι.
Σήμερα θέλω να παρουσιάσω χωρίς σχόλια, μιαν αδημοσίευτη έκθεση του υποδιοικητή της Μακράς Γέφυρας Δημήτριου Αποστολίδη γραμμένη στις 25 Οκτωβρίου 1922.
Η έκθεση αυτή- μοναδικής αξίας ιστορικό ντοκουμέντο για την ιστορία της ενιαίας Θράκης- υπάρχει στο εξαιρετικό και λειτουργικό Ιστορικό Αρχείο του Υπουργείου Εξωτερικών.
Υποδιοίκησις Μ. Γεφύρας-
Εμπιστευτική
Αρ. πρωτ. 178
25 Οκτωβρίου 1922
Σεβ. Υπουργείον Εξωτερικών
Εις Αθήνας
Συντελεσθείσης ήδη της εκκενώσεως της Ανατολ. Θράκης υπό του Χριστιανικού πληθυσμού, λαμβάνω την τιμήν να υποβάλω την παρούσαν επίτομον περιγραφικήν έκθεσιν περί της εξόδου των κατοίκων υφ’ άς συνθήκας έλαβεν αύτη χώραν.
Άμα τη διαδόσει της ειδήσεως περί υπογραφής του πρωτοκόλλου Μουδανιών, ο λαός, ζωηράν διατηρών την ανάμνησιν των φρικαλεοτήτων της Μ. Ασίας, κατελήφθη υπό πανικού απεριγράπτου. Ο πανικός επετάθη σφόδρα, διότι διεδόθη ότι η Κεμαλική παραβίασις της ουδετέρας ζώνης, ότι οι Έλληνες Κων/πόλεως κατέκλυσαν τας πρεσβείας ζητούντες διαβατήρια και ότι πολυπληθείς Κεμαλικαί συμμορίαι ήρξαντο δρώσαι εις διαφόρους περιφερείας της Θράκης. Εν σπουδή λοιπόν ο Ελληνικός και Αρμενικός πληθυσμός ήρξατο να επιβιβασθή επί βοϊδαμαξών τας οποίας μετά μεγίστης δυσκολίας και επί αδροτάτοις αμαξαγωγίοις κατώρθου να εξεύρη. Τα μεταγωγικά μέσα κατά το πλείστον ανήκον εις Μουσουλμάνους, αλλ’ ούτοι υπείκοντες εις εισηγήσεις Κεμαλικών πρακτόρων, ηρνούντο να παραχωρήσωσι ταύτα ή απέκρυπτον ή έθραυον τους τροχούς, επί τω σκοπώ όπως δυσχεράνωσι την έξοδον και καταταλαιπωρήσωσι τον λαόν, ή όπερ και το βέβαιον, όπως εξαναγκάσωσιν αυτούς να εγκαταλείψουν τα σιτηρά και την λοιπήν κινητήν περιουσίαν των, όπως και συνέβη δυστυχώς, διότι πολλοί εν αγκάλαις και επί ώμων κρατούντες τα τέκνα αυτών και τους ασθενείς, πεζοπορούντες διεπεραιώθησαν εις Δυτικήν Θράκην.
Η τοιαύτη εν σπουδή έξοδος κατοίκων παρίστα λίαν συγκινητικόν και σπαραξικάρδιον θέαμα. Δια της πόλεως Μ. Γεφύρας, κεντρικής οδού πολλών περιφερειών, επί ημέρας και νύκτας πολλάς διήρχοντο μυριάδες προσφύγων της Μ. Ασίας και Θράκης. Θρήνοι και οδυρμοί και αραί στυγεραί κατά των υπαιτίων της τραγικής συμφοράς επλήρουν τους αιθέρας. Κατά σατανικήν σύμπτωσιν, βροχαί ραγδαίαι και χάλαζα χονδρή έπληττε τους ατυχείς τούτους πληθυσμούς.
Θα έλεγέ τις ότι και αυτά τα στοιχεία της φύσεως συνώμοσαν μετά φανερών και κρυφίων εχθρών της φυλής προς εξόντωσιν αυτής. Το σπαραξικάρδιον τούτο θέαμα, επροξένησε βαθυτάτην αίσθησιν και εντύπωσιν και εις την Διασυμμαχικήν Επιτροπήν, η οποία μετά καταφανούς ψυχικής οδύνης παρηκολούθει τας ατέρμονας συνοδείας των προσφύγων.
Οι πληθυσμοί ούτοι, φεύγοντες πανικόβλητοι και προτροπάδην, εγκατέλειπον κινητάς περιουσίας και εμπορεύματα, σιτηρά και έπιπλα, ανυπολόγιστης αξίας. Εις μάτην αι Αρχαί ετόνιζον αυτοίς ότι παρέχεται μηνιαία και πλέον προθεσμία ελευθέρας εξόδου, εις μάτην συνίστων ψυχραιμίαν. Αι σκηναί της Μ. Ασίας και Κιλικίας, ως έφθην ειπών, η αγρία και προκλητική στάσις των Τούρκων και αι επιθέσεις αυτών κατά την διέλευσιν εξ υπαίθρου χώρας εναντίον των προσφύγων ως παρακατιόντες αναφέρομεν, ενέσπειραν τον τρόμον και την απόγνωσιν. Οι έμποροι έσπευσαν να εκκαθαρίσωσι τας εργασίας των, πωλήσαντες όσα ηδυνήθησαν εις Τούρκους και Εβραίους εις τιμάς ευτελεστάτας άνευ μετρήσεως και ζυγίσεως. Οι ενοικιασταί της δεκάτης μη δυνηθέντες να μετακομίσωσιν εκ των χωρίων τα πλείστα σιτηρά εις τας κεντρικάς αποθήκας των, έφυγον εγκαταλιπόντες τα πάντα εις την τύχην των. Οι χωρικοί συναποκομίσαντες ανά 2-3 σάκκους σίτου, εγκατέλιπον οίκοι την πλουσίαν εσοδείαν των, αφθονωτάτην, οίαν δεν ενθυμούνται και αυτοί οι γέροντες. Οι δυστυχείς ήλπιζον ότι μετά την απομάκρυνσιν των γυναικοπαίδων, θα ηδύναντο επανερχόμενοι, να αποκομίσωσι και τα σιτηρά των και τους χοίρους και τα άλλα κατοικίδια ζώα, τα οποία πλανώνται ανά τα χωρία και τους αγρούς, ως αντελήφθη η εις περιοδείαν εξελθούσα Διασυμμαχική Επιτροπή. Δεν εφαντάζοντο ότι άμα τη εξόδω των θα σχηματισθώσιν ένοπλοι Τουρκικαί συμμορίαι εν τη υπαίθρω.
Αλλ’ ωσεί μη ήρκουν ταύτα, ο προσφυγικός ούτος κόσμος επέπρωτο να δοκιμάση και αιματηράς περιπετείας κατά την οδόν του μαρτυρίου του.
Τη 6ην Οκτωβρίου οι Τούρκοι κάτοικοι του χωρίου Τσερκέζ Μουσελίμ, κειμένου μεταξύ Χαριουπόλεως και Μακράς Γεφύρας επετέθησαν ένοπλοι και δια πολυβόλου κατά πολυπληθούς συνοδείας προσφύγων, ετραυμάτισαν θανασίμως δια σφαιρών ένα στρατιώτην, ένα ενωμοτάρχην και δύο χωροφύλακας οι οποίοι συνώδευον τους πρόσφυγας, ελήστευσαν αυτούς και απήγαγον μίαν 18έτιδα κόρην, την Ουρανίαν Παϊκούση μετά του πατρός της. Τα θύματα ταύτα είδον και τα μέλη της Διασυμμαχικής Επιτροπής.
Την 7ην του ιδίου παρά το χωρίον Κούρτκιοϊ της περιφερείας μου, ευρέθη το σώμα ενός στρατιώτου κεκαλυμμένον υπό χόρτων, ούτινος το κρανίον εθραύσθη δια πελέκεως.
Την 9ην του ιδίου, επτά Τούρκοι ένοπλοι εκ του χωρίου Ταχάλ επετέθησαν κατά των υπολειφθεισών ολίγων οικογενειών του χωρίου Ζαλουφίου και ελήστευσαν αυτάς.
Την ιδίαν ημέραν Τούρκοι του χωρίου Σαμλικλάρ, επυροβόλησαν κατά του φρουρούντος την σιδηροδρομικήν γραμμήν ημετέρου φυλακίου.
Την 10ην ιδίου, πρόσφυγες προερχόμενοι εκ της περιφερείας Χάφσας, έφθασαν εις τον Σιδηροδρομικός Σταθμόν Μ. Γεφύρας εν αθλία καταστάσει, ληστευθέντες και κακοποιηθέντες υπό ενόπλων Τούρκων ού μακράν του Κρασοχωρίου.
Την 12ην ιδίου, το μεταβατικόν απόσπασμα της χωροφυλακής, διερχόμενον παρά το χωρίον Κασταμπόλ, υπέστη πολύωρον επίθεσιν, καθ’ ην παρά το σφοδρόν εκατέρωθεν πυρ, ουδέν θύμα εσημειώθη.
Την 13ην στρατιώτης τις πιών τέϊον εν τινι Τουρκικώ καφενείω της Μ. Γεφύρας, ησθάνθη μετά τινας ώρας φρικτούς στομαχικούς πόνους και απεστάλη αμέσως εις Αδριανούπολιν όπου διεγνώσθη υπό των ιατρών δηλητηρίασις.
Την 15ην ιδίου, οι κάτοικοι του χωρίου Κίρκοϊ μετέβησαν εις το χωρίον των προς παραλαβήν των σιτηρών των, αλλ’ επιτεθέντες οι Τούρκοι των γειτονικών χωρίων ένοπλοι, αφήρεσαν τας 48 βοϊδαμάξας αυτών, εξ ών τη ενεργεία Άγγλων και ημετέρων χωροφυλάκων κατωρθώθη η εξεύρεσις εννέα μόνον εκ τούτων.
Την 17ην ιδίου πολυπληθείς ένοπλοι Τούρκοι της έδρας μου επετέθησαν κατά του Κεντρικού Αστ. Σταθμού εν καιρώ νυκτός και δια πυροβολισμών επεχείρησαν να αρπάσωσι τας άνω εννέα βοϊδαμάξας, αλλ’ απεκρούσθησαν υπό των χωροφυλάκων.
Αυθημερόν οι Τούρκοι κάτοικοι του χωρίου (δυσανάγνωστο) ελήστευσαν και εκακοποίησαν τους διελθόντας εκείθεν πρόσφυγες και αφήρεσαν δέκα βοϊδαμάξας και πάντα τα έπιπλα αυτών.
Την 24ην του ιδίου ο εκ Τυρολόης Αρμένιος Κιρκόρ Τσαμτζιάν παρουσιασθείς προς ημάς και την Διασυμμαχικήν Επιτροπήν εδήλωσε ότι παρά το χωρίον Τζερκέζ Μουσελίμ Χαριουπόλεως, 40 ένοπλοι Τούρκοι αφήρεσαν 900 πρόβατά του.
Την 25ην ιδίου τρεις Αρμενικαί οικογένειαι προερχόμεναι εκ Μαλγάρων επ’ αυτοκινήτου, προσήλθον προς ημάς και την Διασυμμαχικήν Επιτροπήν και εδήλωσαν ότι παρά το χωρίον Πασσαλή εληστεύθησαν υπό επτά ενόπλων Τούρκων.
Άμα τη αναχωρήσει των Ελληνικών στρατευμάτων ήρχισεν η λεηλασία και η διαρπαγή. Αυτή η ιδία Διασυμμαχική Επιτροπή περιελθούσα επ’ αυτοκινήτου διάφορα χωρία, είδε σειράς αμαξών εξερχομένων εκ των Ελληνικών χωρίων, πλήρων σιτηρών, θυρών και παραθύρων και παντός είδους οικιακού επίπλου. Ο βανδαλισμός έλαβε χώραν και εν αυτή τη πόλει υπό τα όμματα της Διασυμμαχικής Επιτροπής και πριν αναχωρήσωσιν αι Ελληνικαί Αρχαί. Αι καλύτεραι οικίαι και τα καταστήματα κατελήφθησαν υπό των Τούρκων αυθαιρέτως, ούτως ώστε η Διασυμμαχική Επιτροπή, ηναγκάσθη να τοιχοκολλήσει προκήρυξιν απαγορεύουσαν πάσαν κατάληψιν και συνιστώσαν την εκκένωσιν των ήδη καταληφθέντων.
Υπό τοιαύτας λοιπόν τραγικάς και καταστρεπτικάς συνθήκας έλαβε χώραν η έξοδος των κατοίκων της Θράκης, ως πάλαι ποτέ των Εβραίων εξ Αιγύπτου. Λαός κατοικών την χώραν ταύτην από αμνημονεύτων χρόνων, αναγκάζεται να εγκαταλείψη την γενέθλιον χώραν του, μεθ ής συνδέεται δι’ αρρήκτων ιστορικών και εθνολογικών δεσμών, εις το άκουσμα της επανόδου των Τούρκων. Ως έφευγον άλλοτε οι λαοί της Ανατολικής Ευρώπης κατά την εξόρμησιν των βαρβάρων, ούς εξήγε ο άγριος Βορράς. Δια της επαναφοράς των Τούρκων εις την Ευρώπην, μελανούται και στιγματίζεται η ιστορία των νεωτέρων χρόνων του Δυτικού πολιτισμού.
Ευπειθέστατος
Ο Υποδιοικητής Μ. Γεφύρας
Δημ. Αποστολίδης
Για τους νεώτερους που δεν έχουν πλήρη γνώση των γεγονότων εκείνης της εποχής, συνιστώ να διαβάσουν και άλλα σχετικά άρθρα όπως:
α) Η εκκένωση της Ανατολικής Θράκης το 1922. Φρικώδης… https://sitalkisking.blogspot.com/2017/03/1922.html
β) Οι τελευταίες ώρες της ελληνικής Αδριανούπολης https://sitalkisking.blogspot.com/2018/03/blog-post_24.html
γ) Οκτώβριος 1922: Όταν η Αλεξανδρούπολη “βούλιαξε” από πρόσφυγες. Η άγνωστη έκθεση του νομάρχη Σ. Γρηγορίου https://sitalkisking.blogspot.com/2021/06/1922.html
