Η Σαμοθράκη επενδύει στη βιώσιμη ανάπτυξη

Η έννοια του Αποθέματος Βιόσφαιρας ελάχιστα έχει ακουστεί, πόσο μάλλον κατανοηθεί ως μοντέλο ανάπτυξης.

Πραγματικά αξιόλογη η προσπάθεια του Δήμου Σαμοθράκης, γιατί το όλο εγχείρημα δεν απαιτεί μια απλή κατάθεση φακέλου με στοιχεία για τη βιοποικιλότητα που έχει κυρίαρχη παρουσία στο νησί.

Είναι μια προσπάθεια που απαιτεί την ενεργό συμμετοχή των κατοίκων, καθώς και την εύρεση νέων προσεγγίσεων οικονομικής προόδου μέσα από αειφορικές μεθόδους εκμετάλλευσης των πόρων και των δυνατοτήτων του νησιού.

Η πρόεδρος του συλλόγου «Βιώσιμη Σαμοθράκη», Καρλότα Μαρανιόν (Carlota Marañón Marquina), δικηγόρος στο επάγγελμα, ανέλαβε να μας εξηγήσει την προσπάθεια ένταξης του νησιού της Σαμοθράκης στο Δίκτυο Περιοχών Αποθέματος Βιόσφαιρας.

Αφορά περιοχές που έχουν στην επικράτειά τους πολύτιμα οικοσυστήματα και ανθρώπινες κοινωνίες που επιθυμούν να συμβάλουν στη διατήρηση αυτών των οικοσυστημάτων, μέσω όμως μιας βιώσιμης χρήσης τους.

Επιδιώκει την ανάπτυξη με απόλυτο σεβασμό στις περιβαλλοντικές και πολιτιστικές ιδιαιτερότητες του κάθε τόπου, ενώ ταυτόχρονα δημιουργεί τις προϋποθέσεις για μια πραγματική βελτίωση της οικονομικής κατάστασης των κατοίκων, με δράσεις που είναι σε αρμονία πάντα με το περιβάλλον.

Η ιδέα του UNESCO Biosphere Reserve χρησιμοποιείται ως εργαλείο στην προσπάθεια εφαρμογής ενός εναλλακτικού οράματος συμμετοχικής τοπικής ανάπτυξης.

Αφετηρία για εμάς υπήρξε η επιθυμία να προστατευτεί το νησί μας -μοναδικής φυσικής και πολιτιστικής κληρονομιάς- από εν δυνάμει καταστροφικές πρακτικές και να επινοηθεί ένα εναλλακτικό μοντέλο ανάπτυξης.

Σε όλο τον κόσμο υπάρχουν χαρακτηρισμένες ως βιόσφαιρες 669 περιοχές που βρίσκονται σε εκατόν είκοσι χώρες.

Το πρόγραμμα «Ανθρωπος και βιόσφαιρα» είναι ένα διακυβερνητικό πρόγραμμα της UNESCO, που εγκαινιάστηκε στις αρχές της δεκαετίας του 1970.

Στόχο έχει να εδραιώσει -μέσω των κοινωνικών, φυσικών, οικονομικών επιστημών και επιμόρφωσης των τοπικών πληθυσμών- μια καλύτερη σχέση των ανθρώπων με το περιβάλλον τους, εξασφαλίζοντάς τους καλύτερες συνθήκες διαβίωσης μέσω της βιώσιμης οικονομικής ανάπτυξης και της σωστής διαχείρισης των φυσικών οικοσυστημάτων τους.

Mέσα από αυτό το πρόγραμμα, η UNESCO δημιούργησε το Δίκτυο των Αποθεμάτων Βιόσφαιρας, το οποίο χρησιμοποιεί ως όχημα μετάδοσης της γνώσης και της έρευνας, αλλά και ως μέσο παρακολούθησης, εκπαίδευσης και κατάρτισης, καθώς και συμμετοχικής λήψης αποφάσεων.

Tο πρόγραμμα έχει και αυτό κάποιους στόχους αντίστοιχους του Millennium Development Goals που θέτουν τα Η.Ε. για τη βιώσιμη ανάπτυξη.

Δικαίωμα αίτησης για την ένταξη στο Δίκτυο έχουν μονάχα οι δημόσιες αρχές του κάθε κράτους. Κανένας άλλος φορέας ή οργανισμός.

Δεν είναι ένα οικονομικό πρόγραμμα, δεν μας δίνουν λεφτά, ούτε υπάρχει ένα στενό πλαίσιο στα όρια του οποίου πρέπει να λειτουργείς. Γι’ αυτό και η κάθε ενταγμένη στο δίκτυο περιοχή έχει την προσωπικότητά της.

Δεν μπορεί να είναι το ίδιο μοντέλο π.χ. στην Κίνα και στην Ελλάδα. Υπάρχουν οι βασικοί κανόνες που ορίζουν την αειφορική εκμετάλλευση, αλλά το τι θα κάνεις και το πώς θα το πετύχεις είναι υπόθεση της κάθε περιοχής, γιατί οι συνθήκες -η γεωμορφολογία, οι δυνατότητες, ο πολιτισμός- είναι τελείως διαφορετικές.

Η υποστήριξή μας από την UNESCO είναι η τεράστια διάθεση και ανταλλαγή πληροφοριών.

Για παράδειγμα, ως μέλη του συλλόγου πήγαμε σε κάποιες συναντήσεις με άλλους διαχειριστές Αποθεμάτων Βιόσφαιρας.

Εγώ συνάντησα διαχειριστές από την Κίνα, την Αυστραλία, την Αφρική, την Ινδονησία, πέρασα μαζί τους μία εβδομάδα σε ένα νησί που ανήκε στο δίκτυο και έμαθα από την παρουσίαση του καθενός πώς λειτουργούν στη δική τους περιοχή.

Εμαθα για τα προβλήματα της βιόσφαιρας, τους εισβολείς στο φυτικό βασίλειο, τους εισβολείς στην άγρια πανίδα, πώς τα αντιμετωπίζεις, πώς τα διαχειρίζεσαι, πήραμε ιδέες για τη διαχείριση αποβλήτων, πάρα πολλά.

Η εκμετάλλευση του περιβάλλοντος από τις τοπικές κοινωνίες είναι βασικός στόχος του προγράμματος, αλλά αυτό που ζητείται είναι ο αειφορικός τρόπος ανάπτυξης.

Η τοπική κοινωνία πρέπει να ζει, να ενεργεί, να δραστηριοποιείται, σε αρμονία όμως με το φυσικό περιβάλλον της.

Δεν σου λέει κανείς ότι δεν θα κόψεις ξύλα από το δάσος, όμως σου λέει πώς θα τα κόψεις. Γιατί, ξέρετε, και οι παραδοσιακοί τρόποι εκμετάλλευσης δεν είναι πάντα βιώσιμοι.

Κι εδώ είναι που μπαίνει ο ρόλος των επιστημόνων, γιατί αυτοί έχουν την εμπειρία απ’ όλο τον κόσμο και μπορεί κάποιος να σου πει, ναι, αυτό που πάθατε εσείς το έχουν πάθει άλλοι τρεις. Και πώς το λύσανε; Το έλυσαν με αυτόν τον τρόπο.

Σημαντικό επίσης είναι ότι η κάθε βιόσφαιρα έχει τη σφραγίδα της κι αυτό βοηθά π.χ. στη διάσωση και πιστοποίηση των τοπικών προϊόντων, γιατί δεν χρειάζεται να περάσεις τις νομοθετικές διαδικασίες της Ε.Ε. για να χαρακτηρίσεις τα προϊόντα σου ΠΟΠ ή ΠΓΕ. Αφού ανήκεις σε Βιόσφαιρα, αυτό σημαίνει ότι τα προϊόντα σου έχουν μια δεδομένη ποιότητα και συγκεκριμένες προδιαγραφές.

Η απάντηση της UNESCO το 2012, όταν απορρίφθηκε η δεύτερη πρόταση που κατέθεσε ο Δήμος Σαμοθράκης, ήταν η εξής: Eσείς είστε χαρακτηρισμένοι ως περιοχή NATURA αλλά δεν έχετε φορέα διαχείρισης.

Ξέρετε ότι σχεδόν το 80% της επιφάνειας του νησιού αλλά και ένα κομμάτι της θάλασσάς της στα βορειοανατολικά είναι χαρακτηρισμένες περιοχές NATURA; Αυτή ήταν η πρώτη παρατήρηση.

Και η δεύτερη ήταν ότι δεν υπήρχε καθαρό σχέδιο διαχείρισης της περιοχής ως Bιόσφαιρας. Βασικά, όπως σας είπα, θέλουν την εμπλοκή της τοπικής κοινωνίας πολύ βαθιά.

Εντάξει, υπάρχει ο δήμος, υπάρχουμε εμείς ως σύλλογος, αλλά πρέπει να καταθέσεις ένα σχέδιο.

Τώρα, έχουμε π.χ. να δείξουμε έναν καινούργιο ελαιοκομικό συνεταιρισμό που δημιουργήθηκε εδώ και τρία χρόνια, είναι καθετοποιημένος και μάλιστα μέρος της παραγωγής του είναι βιολογικής καλλιέργειας.

Εχουμε δύο ΚΟΙΝΣΕΠ, έναν σύλλογο γυναικών, δύο συλλόγους ακόμη στα Θέρμα. Εχουν γίνει πολλές βελτιώσεις από το 2012 ώς τα σήμερα.

Ομως, η δημιουργία του φορέα διαχείρισης είναι θέμα κρατικό, δεν μπορούσαμε εμείς να κάνουμε τίποτα.

Ευτυχώς τον Φεβρουάριο ο κ. Φάμελλος έβγαλε έναν νόμο, τον 4519/2018, με τον οποίο καλύπτει αυτό το κενό. Κι έτσι η Σαμοθράκη εντάχθηκε πλέον στον Φορέα Διαχείρισης του Δέλτα Εβρου. Οπότε τώρα περιμένουμε τρελές εξελίξεις.

Χρειαζόμαστε βέβαια λίγο χρόνο μέχρι να επικοινωνήσουμε με τους διαχειριστές και να δούμε τι προβλέπεται για τη Σαμοθράκη και από κει και πέρα να δούμε πώς μπορούμε να συνεργαστούμε.

Αυτή τη στιγμή ο σύλλογός μας «Βιώσιμη Σαμοθράκη» λειτουργεί τοπικά, σαν να ήμαστε ήδη ενταγμένοι στο δίκτυο. Εχουμε το δικό μας επιστημονικό γνωμοδοτικό συμβούλιο, μέλη του είναι Ελληνες και ξένοι επιστήμονες και πρόεδρος είναι η κ. Μαρίνα Φίσερ, καθηγήτρια στο Ινστιτούτο Κοινωνικής Οικολογίας της Βιέννης, της οποίας ήταν η ιδέα και πρόταση στον δήμο για την ένταξη του νησιού στο Δίκτυο Περιοχών Αποθέματος Βιόσφαιρας.

Κάνουμε τις δράσεις μας, φέρνουμε π.χ. τους «πράκτορες του πλανήτη», μια ομάδα από την Αθήνα που δουλεύει με παιδιά κι είναι άψογοι στον τρόπο που τους παρουσιάζουν βιώσιμες συμπεριφορές όσον αφορά π.χ. τα σκουπίδια, την ενέργεια. Εχουμε προγράμματα κομποστοποίησης, καθαρισμού των ακτών.

Συνεργαζόμαστε με μεταπτυχιακούς και διδακτορικούς φοιτητές από το Ινστιτούτο Κοινωνικής Οικολογίας της Βιέννης που έρχονται κάθε χρόνο στο νησί μας και εκπονούν διατριβές σε θέματα που έχουν σχέση με τη Σαμοθράκη.

Υπάρχουν π.χ. φοιτητές που ασχολούνται με το σύστημα υγείας στην Ελλάδα, έχοντας ως case study το νησί, άλλοι με την κτηνοτροφία του νησιού, άλλοι με τον κοινωνικό μεταβολισμό. Μαζί τους κάνουμε focus groups. Δηλαδή, καλούμε ομάδες ανθρώπων -τους κτηνοτρόφους, τις μαμάδες, τις νοικοκυρές, τους επιχειρηματίες τουρισμού, τα άτομα του κέντρου υγείας- σε συζήτηση για να βγάλουμε συμπεράσματα, πάντα πάνω σε κοινωνικοπεριβαλλοντικά θέματα, όπως ακριβώς και η έννοια του Αποθέματος Βιόσφαιρας.

Τι θέλει ο κόσμος εδώ; Γιατί δεν το θέλει; Γιατί δεν έχει όραμα; Γιατί κολλάνε στα προβλήματα; Γιατί δεν μπορούν να σκεφτούν λύσεις για διάφορα προβλήματα που αντιμετωπίζουν;

Γιατί, είπαμε, πάντα είναι ο άνθρωπος στο επίκεντρο, αυτό είναι το πιο σημαντικό. Και με αυτόν τον τρόπο έχουμε μαζέψει έναν τεράστιο όγκο επιστημονικού πληροφοριακού υλικού. Εμείς βέβαια μόνοι μας δεν θα μπορούσαμε να κάνουμε τέτοιας έκτασης δουλειά.

Το δεύτερο σημαντικό είναι ότι μέσα απ’ όλη αυτή τη διαδικασία, η κοινωνία εκφράζει ποιες είναι οι ανάγκες της και προς τα πού θέλει να εξελιχθεί.

Γιατί μόνον η κοινωνία θα διατηρήσει αυτό που θα δημιουργήσει. Δεν θα το διατηρήσει κανείς άλλος.

Και βέβαια αυτές τις ανάγκες θα πρέπει να τις υποστηρίξουν κατόπιν οι επιστήμονες και η δημοτική αρχή, που είναι η μοναδική που μπορεί να εφαρμόσει και να εκτελέσει τις όποιες αποφάσεις.

Οπότε είναι μια συνεργασία ανάμεσα σε τρία μέρη -επιστήμονες, τοπικές αρχές και κοινωνία- που θα πρέπει να λειτουργήσει μέσα στο πλαίσιο του δικτύου περιοχών Βιόσφαιρας.

Ως σύλλογος, θέλουμε να αναπτύξουμε ακόμη περισσότερο τη συνεργασία μεταξύ των φορέων. Είναι κάτι που το επιθυμούμε διακαώς.

Οι άνθρωποι, με όλα τα προβλήματα που αντιμετωπίζουν -με τα δρομολόγια των πλοίων, τα προβλήματα των κτηνοτρόφων (υπερβόσκηση, διάβρωση εδαφών, έλλειψη βοσκοτόπων, το κόψιμο των επιδοτήσεων, το ότι το Κτηματολόγιο εδώ ακόμη να ολοκληρωθεί), αρχίζουν και βλέπουν ότι μέσα από αυτό, κάτι θα γίνει.

Αλλά δεν είμαι σίγουρη αν θα καταφέρουμε να τους κινητοποιήσουμε πραγματικά πριν γίνουν πιο ακραία τα πράγματα.

Στόχος του συλλόγου μας είναι να βοηθήσουμε τους κτηνοτρόφους να βρουν λύση στα προβλήματά τους.

Δεν θέλουμε σύγκρουση, θέλουμε να συνεχίσουν να δραστηριοποιούνται, με βιώσιμο όμως τρόπο. Ετσι θα μπορέσουμε να βοηθήσουμε στην αναβλάστηση των δασών και να αναστρέψουμε προβλήματα όπως η διάβρωση των εδαφών την οποία προκαλεί η υπερβόσκηση και ταυτόχρονα να βοηθηθεί και το νησί.

Γιατί μέσα στη λειτουργία της Βιόσφαιρας, η βιωσιμότητα σε επίπεδο τουρισμού αφορά και την προώθηση ντόπιων προϊόντων.

Γιατί τα κατσίκια μας να φεύγουν από το νησί σε χαμηλή τιμή; Γιατί να τα δωρίζουμε;Οχι, το κατσίκι Σαμοθράκης είναι ένα πολύ ιδιαίτερο προϊόν. Γι’ αυτό πρέπει να τους βοηθήσουμε.

Ο δήμος είναι ανοιχτός και θέλει να βοηθήσει, η κοινωνία σιγά σιγά μαθαίνει μέσα από τις δράσεις και τα προγράμματα που πραγματοποιούμε, αλλά οι συνθήκες αυτή τη στιγμή, μετά τη θεομηνία που έπληξε το νησί, είναι να φτιάξουμε τις βασικές υποδομές που καταστράφηκαν και μέχρι τώρα που μιλάμε ακόμη δεν έχουν αποκατασταθεί.

Το πέμπτο θερινό σχολείο φέτος αφορά φοιτητές που ενδιαφέρονται για την Υδατική και Κοινωνική Οικολογία και διοργανώνεται σε συνεργασία του Ινστιτούτου Κοινωνικής Οικολογίας της Βιέννης και του Ελληνικού Κέντρου Θαλάσσιας Ερευνας (ΕΛΚΕΘΕ), του οποίου επιστήμονες είναι μέλη του γνωμοδοτικού μας συμβουλίου.

Είναι μια πρωτοβουλία που ξεκίνησε πολύ ταπεινά η Μαρίνα Φίσερ, αλλά έχει εξελιχθεί σε «θεσμό» και πραγματοποιείται κάθε χρόνο. Και αυτό για εμάς είναι μεγάλη ανάσα.

Αλλη μια δραστηριότητά μας είναι το πρόγραμμα «Πολίτης Επιστήμονας», πάλι σε συνεργασία με το Ινστιτούτο, που λειτούργησε για τρία χρόνια.

Συμμετείχαμε σε έρευνες, όπως αυτή π.χ. για την αναπαραγωγική δύναμη του δάσους Μαρτίνη. Πολλά από τα παιδιά της Σαμοθράκης ανταποκρίθηκαν στο κάλεσμά μας και συμμετείχαν στην τρίμηνη έρευνα.

Και αυτό είναι πολύ καλό γιατί, ξέρετε, πολλές φορές, οι ίδιοι οι ντόπιοι δεν γνωρίζουν τον πλούτο και την αξία του τόπου τους. Επίσης δώσαμε σπόρους που πήραμε από το Πανεπιστήμιο της Λισαβόνας και πήραμε εκτάσεις σε συνεργασία με τους κτηνοτρόφους για να παράγουν δικές τους ζωοτροφές.

Αυτά τα προγράμματα τα αναλαμβάνει ο αντιπρόεδρος του συλλόγου, ο Γιώργος Μασκαλίδης, που είναι δασοπόνος και ο οποίος τους καθοδήγησε όλα τα χρόνια της καλλιέργειας.

Εννοείται ότι δεν ζητάμε κάτι σαν αντάλλαγμα, το πρόγραμμα γίνεται για να καταλάβουν ότι μπορούν να μειώσουν τα κόστη παραγωγής τους -να είναι καλά ταϊσμένα τα ζώα- παράγοντας τη δική τους υψηλής ποιότητας ζωοτροφή, μετριάζοντας έτσι την αγορά εισαγόμενων ζωοτροφών που έχουν τεράστιο κόστος. Αυτά τα προγράμματα «τρέχουν» προς στιγμήν.

Σας είπα, προσπαθούμε να λειτουργήσουμε και να αποκτήσουμε τη φιλοσοφία του Δικτύου Αποθέματος Βιόσφαιρας, παρόλο που δεν είμαστε ακόμη σ’ αυτό.

Οπότε, ελπίζω ότι θα είμαστε έτοιμοι όταν έρθει η ώρα. Να ξεπεράσουμε τα προβλήματα που άφησε πίσω της η θεομηνία και θα ξανακαταθέσουμε αίτηση.

Είναι θετικό ότι τώρα έχουμε φορέα διαχείρισης και φυσικά το ότι έχουμε να παρουσιάσουμε όλες αυτές τις δράσεις και τα προγράμματα που αποδεικνύουν τη βιώσιμη πορεία ανάπτυξης που έχει πάρει η κοινωνία σε συμπόρευση με τα οικοσυστήματα και τη βιοποικιλότητα του νησιού.
Συντάκτης: Βάση Παναγοπούλου