Η άλλη Πρωτομαγιά: Ο Ζαφείρης, τα μαγικά ξόρκια & το αμίλητο νερό

1742
Η Πρωτομαγιά έχει τις ρίζες της στην αρχαιότητα και είναι από τις ελάχιστες γιορτές χωρίς θρησκευτικό περιεχόμενο που έχουν διατηρηθεί ως τις μέρες μας.

Στην αρχαιότητα οι εκδηλώσεις γίνονταν είτε για τη Θεά Δήμητρα, είτε για τον Διόνυσο και είχαν σκοπό να γιορτάσει ο κόσμος τη γονιμότητα των αγρών, την καρποφορία της γης, την άνθιση της φύσης, το οριστικό τέλος του χειμώνα και τον ερχομό του καλοκαιριού.

Σήμερα είναι στενά συνδεδεμένη με τις κινητοποιήσεις των εργαζομένων το 1886 στο Σικάγο οι οποίοι απαιτούσαν “Οχτώ ώρες δουλειά, οχτώ ώρες ανάπαυση, οχτώ ώρες ύπνο”. Στην Ελλάδα, ο πρώτος εορτασμός της Εργατικής Πρωτομαγιάς έγινε το 1893, στην Αθήνα, με πρωτοβουλία του Κεντρικού Σοσιαλιστικού Συλλόγου του Σταύρου Καλλέργη.

Δείτε παρακάτω χαρακτηριστικά έθιμα της της Πρωτομαγιάς σε όλη τη χώρα:

Πρωτομαγιάτικο Στεφάνι

Ένα από τα πιο τυπικά έθιμα της Πρωτομαγιάς, το μαγιάτικο κλαδί ή το στεφάνι, είναι πιθανόν να έχει τις ρίζες του στην αρχαιότητα. Μας συνδέει με την παραδοσιακή Πρωτομαγιά, μια γιορτή της άνοιξης και της φύσης. Ο εορτασμός της Πρωτομαγιάς συνδέεται με την ανθρώπινη χαρά για την άνοιξη και τη βλάστηση. Απότοκο των δοξασιών αυτών είναι το μαγιάτικο στεφάνι που φτιάχνεται από διάφορα άνθη και καρπούς και κρεμιέται στην πόρτα των σπιτιών.

Το μάζεμα των λουλουδιών για το πρωτομαγιάτικο στεφάνι, ενισχύει στη σημερινή εποχή τις σχέσεις του ανθρώπου με τη φύση, από την οποία οι περισσότεροι άνθρωποι έχουν απομακρυνθεί λόγω του τρόπου ζωής των σύγχρονων πόλεων.

Στα μέρη της Μικράς Ασίας, σε κάθε στεφάνι έβαζαν, εκτός από λουλούδια, ένα σκόρδο για τη βασκανία, ένα αγκάθι για τον εχθρό κι ένα στάχυ για την καλή σοδειά. Το μαγιάτικο στεφάνι στόλιζε τις πόρτες των σπιτιών ως του Αϊ – Γιαννιού του Θεριστή και τότε, το καίγανε στις φωτιές του αγίου.

Στα Δωδεκάνησα, μαζεύουν ένα λουλούδι που το λένε “ανοιχτομάτη” και πιστεύουν πως όποιος το έχει είναι πάντα γερός και τυχερός.

Το Μαγιόξυλο

 

Σε χωριά της Κέρκυρας, οι κάτοικοι περιφέρουν έναν κορμό κυπαρισσιού, σκεπασμένο με κίτρινες μαργαρίτες που γύρω του έχει ένα στεφάνι με χλωρά κλαδιά. Με το μαγιόξυλο αυτό, οι νέοι εργάτες ντυμένοι με κάτασπρα παντελόνια και πουκάμισα και κόκκινα μαντήλια στο λαιμό βγαίνουν στους δρόμους, τραγουδώντας το Μάη.

Το αμίλητο νερό

Σε νησιά του Αιγαίου την Πρωτομαγιά, τα κορίτσια σηκώνονταν την αυγή και έπαιρναν μαζί τους τα λουλούδια, που είχαν μαζέψει από την παραμονή και πήγαιναν στα πηγάδια να φέρουν το «αμίλητο νερό» (αμίλητο γιατί το κουβαλούσαν χωρίς να μιλούν). Όταν το έφερναν στο σπίτι, πλένονταν όλοι με αυτό.

Το έθιμο του Κλήδωνα

Την παραμονή της πρωτομαγιάς τα κορίτσια του χωριού στο δήμο Κόζιακα, μαζεύουν κλήδωνα (είδος λουλουδιού) και άλλα λουλούδια και τα βάζουν μέσα σε μια στάμνα.

Στη συνέχεια, κάνουν το γύρο του χωριού κρατώντας την και τραγουδώντας:

“Συμμαζευτείτε λυγερές να βάλουμε τα κλήδωνα.

Να μπουν ξανθά, να μπουν λαμπρά καλορίζικα…”.

Έπειτα, μαζεύονται στην πλατεία του χωριού και χορεύουν γύρω από την καλύβα, την οποία έφτιαξαν την ίδια ημέρα τα αγόρια του χωριού. Όταν τελειώσουν το χορό, κρύβουν τη στάμνα με τα λουλούδια από τα αγόρια και εκείνα ψάχνουν να τη βρουν. Το επόμενο βράδυ, τα κορίτσια με τη στάμνα γεμάτη λουλούδια γυρίζουν στους δρόμους του χωριού τραγουδώντας αυτήν τη φορά:

“Συμμαζευτείτε λυγερές για να βγάλουμε τα κλήδωνα.

Να βγουν ξανθά, να βγουν λαμπρά καλορίζικα…”.

Τέλος, μαζεύονται στην πλατεία όπου φανερώνουν τη στάμνα και βγάζουν από μέσα τα λουλούδια, ευχόμενες για την καλή τους τύχη. Στη συνέχεια, θα κάψουν την καλύβα και γύρω από αυτή θα στηθεί χορός από τα κορίτσια και τα αγόρια.

Η Πρωτομαγιά των αγροτών

Οι αγρότες φτιάχνουν το Μάη τους με πρασινάδες, καρπούς, σκόρδο για τη βασκανία και αγκάθι για τον εχθρό.

Στις περιοχές της Σμύρνης, την παραμονή της Πρωτομαγιάς, οι αγρότες πήγαιναν στην εξοχή, για να κόψουν οτιδήποτε είχε καρπό: σιτάρι, κριθάρι, σκόρδα, κρεμμύδια, κλαδιά συκιάς με τα σύκα, κλαδιά αμυγδαλιάς με τα αμύγδαλα, κλαδιά ροδιάς με τα ρόδια.

Στην Αγιάσο της Λέσβου, φτιάχνουν στεφάνια από όλα τα λουλούδια και βάζουν μέσα “δαιμοναριά”, άγριο χόρτο με πλατιά φύλλα και κίτρινα λουλούδια για να δαιμονίζονται οι γαμπροί.

Στη Σέριφο, από το βράδυ της παραμονής, κρεμούν στην πόρτα ένα στεφάνι από λουλούδια τσουκνίδες, κριθάρι και σκόρδο.

Το Πήδημα της φωτιάς

Νέοι και γυναίκες μεγάλης ηλικίας μαζεύονται την παραμονή της Πρωτομαγιάς, μόλις δύσει ο ήλιος και ανάβουν φωτιές με ξερά κλαδιά που έχουν συγκεντρώσει αρκετές μέρες πριν. Όσο η φωτιά είναι αναμμένη οι γυναίκες χορεύουν κυκλικούς χορούς γύρω από τη φωτιά και τραγουδούν παραδοσιακά τραγούδια για την Πρωτομαγιά.

Τα νέα παιδιά, αφού βρέξουν τα μαλλιά και τα ρούχα τους, πηδούν πάνω από τις φωτιές σαν μία συμβολική πράξη που αποσκοπεί στο να διώξει τον χειμώνα και την αρρώστια. Στην συνέχεια όλοι παίρνουν έναν δαυλό από φωτιά και την πηγαίνουν στο σπίτι τους για να φύγουν όλα τα κακά.

Υπάρχουν και άλλα πολλά έθιμα της Πρωτομαγιάς που γιορτάζονται σε διάφορα μέρη της Ελλάδας: το Μαγιόπουλο, το οποίο ονομάζουν ακόμα Φουσκοδένδρι ή Ζαφείρη, γιορτάζεται στην Ήπειρο και στη Θεσσαλία, το έθιμο του Κλήδωνα (είδος λουλουδιού) στο δήμο Κόζιακα, το έθιμο της πιπεργιάς στην Εύβοια, τα Ξόρκια της Πρωτομαγιάς για το διώξιμο των φιδιών στην Ήπειρο, κ.λπ.

Μάηδες-Ζαφείρης-Φουσκοδέντρι

Σε περιοχές του Βορειοελλαδικού χώρου διαδραματίζονταν ιδιαίτερα ενδιαφέροντα μαγικά δρώμενα νεκρανάστασης, αναπαραστάσεις της αναγέννησης της φύσης. Τέτοια δρώμενα είναι οι Μάηδες στο Πήλιο: Περιφορά νέου, του Μαγιόπουλου, στολισμένου με λουλούδια και φύλλα, συνοδευόμενου από προσωπιδοφόρους, στους δρόμους των χωριών και αναπαράσταση γάμου, θανάτου του γαμπρού και ανάστασής του με μαγιάτικα τραγούδια. Αλλά και στην ορεινή Ναυπακτία δρώμενα με Μάηδες και φουστανελλάδες έδιναν τον γονιμικό και ευετηρικό χαρακτήρα της γιορτής. Στο Ζαγόρι το έθιμο του Ζαφείρη, ουσιαστικά πανάρχαιο ανοιξιάτικο έθιμο, περιλαμβάνει, όπως και στο Πήλιο, πρόθεση νεκρού και ανάστασή του. Συγκεκριμένα : Ένα παιδί κάνει τον πεθαμένο, το στολίζουν και το κλαίνε με παραδοσιακό τραγούδι:

Για ιδέστε νιό που ξάπλωσα, για ιδέστε κυπαρίσσι…

δε σειέται, δε λυγίζεται, δε σέρν’ τη λεβεντιά του…

Το ίδιο ανοιξιάτικο έθιμο με τελετουργικά στοιχεία γινόταν στην Καστανιά Στυμφαλίας. Ήταν το Φουσκοδένδρι, αναπαράσταση νεκρικής τελετής με θρήνο και ανάσταση του υποτιθεμένου νεκρού, καθώς και χορό γύρω από το κενό μνήμα.

Τα έθιμα έχουν σχέση προφανώς προς τα Αδώνια και τα Ανθεστήρια των αρχαίων Ελλήνων και τον Μαϊουμά των Βυζαντινών και αποβλέπουν στην αναγέννηση της φύσης και την υγεία.

Πέρα από τα σύνθετα ανοιξιάτικα δρώμενα την Πρωτομαγιά έβγαιναν όλοι στο ύπαιθρο και κυλιόνταν στο γρασίδι σε μια προσπάθεια να μεταδώσουν στο σώμα τους τη δροσιά της χλόης, επειδή υπήρχε η αντίληψη ότι ο Μάης τα κάνει όλα νέα.

Μαγικά ξόρκια

Στην Ήπειρο, την παραμονή της Πρωτομαγιάς, τα παιδιά πηγαίνουν στους κήπους, χτυπώντας μαγειρικά σκεύη και λέγοντας μαγικά ξόρκια για να διώξουν μακριά τα φίδια.

Τα ξόρκια και τα μάγια είναι συνδεδεμένα με τον μήνα Μάιο, γιατί κατά τα ρωμαϊκά χρόνια ο Μάιος ήταν ο μήνας αφιερωμένος στους νεκρούς.

Δεισιδαιμονίες

Κρατώντας κάποια στοιχεία δεισιδαιμονίας ακόμα και σήμερα, τον μήνα αυτό σε πολλά μέρη δεν γίνονται γάμοι, ενώ πολλές νοικοκυρές έχουν φυλαγμένη μία από τις κουλούρες της Μ. Πέμπτης στο εικονοστάσι, με σκοπό να καταναλωθεί την Πρωτομαγιά για να προστατεύονται τα μέλη της οικογένειας από τα μάγια.

Ανθεστήρια

Μία από τις παλαιότερες γιορτές ήταν τα Ανθεστήρια, η γιορτή των λουλουδιών, η πρώτη επίσημη γιορτή ανθέων των Ελλήνων.Τα Ανθεστήρια, κατά τη διάρκεια των οποίων πομπές με κανηφόρες που έφερναν άνθη βάδιζαν με μεγαλοπρέπεια προς τα ιερά, ιδρύθηκαν πρώτα στην Αθήνα και έπειτα πήραν πανελλήνια μορφή, αφού διαδόθηκαν και σ άλλες πόλεις της Ελλάδος. Σύμφωνα με το μύθο, στα Ανθεστήρια «ανασταινόταν» ο… σκοτωμένος θεός Ευάνθης, επίθετο του Διόνυσου, από το χυμένο αίμα του οποίου φύτρωσε η άμπελος.

aftodioikisi.gr