Οφείλει την ονομασία του στο γεγονός πως η “κεφαλή” (ταξιανθία) του ακολουθεί κατά τη διάρκεια της μέρας τον ήλιο και στρέφεται πάλι το πρωί κατά την ανατολή. Και ποιος δεν έχει φάει τα αποξηραμένα ή καβουρντισμένα σπόρια του ενώ παρακολουθεί αγώνα στο γήπεδο, βρίσκεται σε κάποια συναυλία ή σε θερινή κινηματογραφική προβολή;
Αναφερόμαστε φυσικά στον ηλίανθο, ιθαγενή της Αμερικής και το δεύτερο σε σπουδαιότητα ελαιοδοτικό φυτό. Σημαντικότερο είδος του είναι ο Ηλίανθος ο ετήσιος (Helianthus annuus), μονοετές φυτό με ύψος από 1 έως 5 μέτρα. Καλλιεργείται σε μεγάλη κλίμακα για το λάδι του (ηλιέλαιο) σε πολλές εύκρατες χώρες όπως π.χ. Χιλή, Ουρουγουάη, Αργεντινή, Τουρκία, Η.Π.Α, Αγγλία, Αίγυπτο και κυρίως στη Ρωσία στην οποία παρουσιάζει αποδόσεις της τάξης των 50%. Οι άψητοι ηλιόσποροι είναι πλούσιοι σε ασβέστιο, σίδηρο, κάλιο, φθόριο, μαγνήσιο, λεκιθίνη, φυτικές ίνες, κ.ά. Περιέχουν σε μεγάλες ποσότητες λιπαρά οξέα Ω-6 και κυρίως λινολεϊκό και φυλλικό οξύ. Οι φλοιοί των ηλιόσπορων συμπιεσμένοι, τα φύλλα και οι κόνδυλοι χρησιμοποιούνται ως συστατικό ζωοτροφών.
Το σημαντικότερο στοιχείο για τον ηλίανθο είναι πως προβάλλεται ως μια από τις πιο αξιόπιστες λύσεις για ενεργειακές καλλιέργειες καθώς προσφέρει σταθερό εισόδημα με, παράλληλα, χαμηλό κόστος επένδυσης. Επιπροσθέτως, παρατηρείται πως οι αποδόσεις σε βιοντίζελ (μη τοξικό καύσιμο) των ενεργειακών φυτών στην Ελλάδα είναι κατά πολύ υψηλότερες αυτών των βόρειων χωρών της Ένωσης λόγω ηλιοφάνειας και υψηλότερων θερμοκρασιών. Στην Ελλάδα, περίπου το 50% των καλλιεργούμενων με ηλίανθο στρεμμάτων εντοπίζονται στο νομό Έβρου (ειδικότερα στην Ορεστιάδα) και ακολουθούν οι Σέρρες, η Ξάνθη και η Δράμα. Αυτό οφείλεται στην προσαρμοστικότητα που δείχνει ο σπόρος στους συγκεκριμένους τύπους εδαφών και μικροκλίματος, με ικανοποιητικές μάλιστα αποδόσεις που διέπονται από καθεστώς συμβολαιακής γεωργίας μεταξύ των εργοστασίων παραγωγής βιοντίζελ που λειτουργούν στη χώρα μας και των παραγωγών.
Η τιμή παραγωγού για το 2015 ήταν από 0,35 – 0,42 Ευρώ/Kg. ενώ για το 2016 στα 0,35 Ευρώ. Οι τιμές αυτές θεωρούνται καλές από τους παραγωγούς αλλά επειδή υπάρχει ένα υψηλό κόστος για την καλλιέργεια, για να έχει ικανοποιητικό κέρδος κάποιος θα πρέπει οι αποδόσεις να είναι, το λιγότερο, 320 κιλά στο στρέμμα. Αν, όμως, λάβουμε σαν δεδομένο πως στόχος της Ευρωπαϊκής Ένωσης είναι τα βιοκαύσιμα να αντιπροσωπεύουν το 10% της αγοράς καυσίμων έως το 2020, αντιλαμβάνεται κάποιος την σπουδαιότητα αυτής της καλλιέργειας καθώς από ένα στρέμμα ηλίανθου παράγονται, κατά μέσο όρο, από 43 έως και 75 λίτρα βιοντίζελ.
Αν αποφασίσετε να επενδύσετε στην καλλιέργεια ηλίανθου θα πρέπει να γνωρίζετε πως δεν επηρεάζεται από έκτακτους παράγοντες, ενώ θεωρείται ιδανικός στην εναλλαγή των καλλιεργειών, δημιουργώντας αύξηση των αποδόσεων για τις επόμενές του. Η αμειψισπορά του με σιτηρά ή όσπρια είναι πολύ διαδεδομένη και γίνεται με κύριο στόχο την αποφυγή ανάπτυξης του παρασίτου της οροβάγχης που τον προσβάλλει πολύ εύκολα. Ο ηλίανθος μπορεί να ευδοκιμήσει σε όλων των ειδών τα εδάφη, ωστόσο τα βαθιά και καλά στραγγιζόμενα δίνουν καλύτερα αποτελέσματα. Η εποχή σποράς είναι ιδιαίτερα σημαντική γιατί από αυτήν εξαρτάται το κανονικό φύτρωμα του σπόρου. Συνιστάται να γίνεται από αρχές Μάρτη έως Απρίλιο όταν η θερμοκρασία εδάφους σταθεροποιείται γύρω στους 8 βαθμούς. Τα θρεπτικά στοιχεία που δίνονται με τη λίπανση είναι κυρίως το άζωτο και ο φώσφορος, που επηρεάζει την παραγωγή και την περιεκτικότητα του σπόρου σε λάδι. Το βόριο, επίσης, είναι σημαντικό ιχνοστοιχείο για την καλλιέργεια του ηλίανθου καθώς η έλλειψή του μπορεί να έχει επιπτώσεις στην τελική παραγωγή ενώ είναι απαραίτητη η υγρασία του εδάφους για ένα ομοιόμορφο και άριστο φύτρωμα. Για τη συγκομιδή του χρησιμοποιούνται οι συμβατικές αλωνιστικές μηχανές καλαμποκιού με την προσθήκη κατάλληλου μαχαιριού. Η συγκομιδή – αλωνισμός, γίνεται όταν η υγρασία είναι από 8-10% και αυτό γιατί συγκομιδή με μεγαλύτερη υγρασία δυσχεραίνει την αποθήκευσή του ενώ σε πολύ χαμηλή υγρασία παρατηρούνται απώλειες σπόρων.
Σύμφωνα με τον Διεθνή Οργανισμό Τροφίμων και Γεωργίας (στοιχεία 2010), η παραγωγή του ηλιελαίου παρουσιάζει αυξητικές τάσεις, ξεπερνώντας παγκοσμίως τους 10 εκατομμύρια τόνους. Η Ευρώπη αντιπροσωπεύει πάνω από το 60% της παγκόσμιας παραγωγής με τις μεγαλύτερες αποδόσεις να σημειώνονται σε Γαλλία, Ισπανία και Ρουμανία και ακολουθούν η Ολλανδία, η Ουγγαρία, η Ιταλία, η Γερμανία και η Βουλγαρία. Στην Αγγλία, φέτος, σύμφωνα με στοιχεία του αρμόδιου Υπουργείου η ελαιοκράμβη (αντίπαλο ενεργειακό φυτό) καλλιεργείται σε λιγότερα στρέμματα (περίπου 10%) σε σχέση με πριν από ένα χρόνο γεγονός που οδηγεί σε αύξηση των εδαφών του ηλίανθου. Κύρια αιτία φαίνεται πως είναι η απαγόρευση των νεονικοτινοειδών από την ΕΕ που αύξησε τις ανησυχίες των παραγωγών για τις αποδόσεις της, καθώς δεν υπάρχουν εναλλακτικά σκευάσματα με αντίστοιχη δράση, και τους έκανε να στραφούν στον ηλίανθο.
Και στην Ελλάδα φαίνεται πως κερδίζει έδαφος η καλλιέργειά του όπως για παράδειγμα στην περιοχή της Κοζάνης που μέσα στην τελευταία διετία, σύμφωνα με στοιχεία του Συνεταιρισμού Εορδαίας, φαίνεται πως έχουν διπλασιαστεί τα στρέμματα με αυτόν έναντι του καλαμποκιού. Οι φετινές εκτάσεις στη χώρα μας με ηλίανθο εκτιμώνται στα 780.000 στρέμματα, λίγο μειωμένες από πέρυσι που ανέρχονταν σε 850.000 στρέμματα.
Πώς να τον καλλιεργήσετε στο σπίτι σας
Αν θέλετε να τον καλλιεργήσετε σε γλάστρα σε κάποιο κήπο ή σε ταράτσα μπορείτε, αρκεί να θυμάστε πως γίνεται αρκετά ψηλό σαν φυτό και πως τα πουλιά “αγαπούν” τους σπόρους του. Αγοράστε από κάποιο φυτώριο σπόρους, επιλέξτε ένα ηλιόλουστο μέρος για να τοποθετήσετε την/τις γλάστρα/ες σας και φυτέψτε 4 με 7 σπόρους σε κάθεμια. Ποτίζετε σε τακτά διαστήματα (χωρίς όμως υπερβολές) και περιμένετε περίπου 2 εβδομάδες μέχρι να ξεπεταχτούν τα νεαρά φυτά. Φροντίστε να κρατάτε την περιοχή γύρω από αυτά καθαρή, απομακρύνετε δηλαδή τα χορταράκια αν τυχόν υπάρχουν, και όλα αυτά για 90 μέρες αφού τόσο απαιτούν οι ηλίανθοι για να αναπτυχθούν πλήρως. Στηρίξτε τους, αν χρειάζεται, με καλάμια ή σύρματα για να τους βοηθήσετε να ψηλώσουν και να επιβιώσουν από τον αέρα και απολαύστε την υπέροχη εικόνα των ανθισμένων φυτών. Αν το επιθυμείτε, κόψτε το ανθισμένο κομμάτι του φυτού σε μικρότερα μέρη και τρίψτε τα προσεκτικά πάνω σε ένα καθαρό κομμάτι ύφασμα. Οι σπόροι που θα πέσουν αποξηραίνονται πανεύκολα στον ήλιο και είναι έτοιμοι για κατανάλωση!
